Krzemiany zawierające samodzielne aniony (grupy) krzemotlenowe. Często w ich strukturze pojawiają się także inne aniony. Z reguły są bezbarwne albo białe, ale mogą też być zabarwione na różne kolory, w zależności od rodzaju dodatkowych substancji znajdujących się w ich sieci krystalicznej.
W skład krzemianów wyspowych wchodzą między innymi:
a także następujące minerały:
Grupa oliwinów
Minerały należące do tej grupy tworzą tak zwany szereg izomorficzny zamykający się między forsterytem (krzemianem magnezu) a fajalitem (krzemianem żelaza). Żelazo oraz magnez podstawiają się swobodnie w sieci krystalicznej, stąd też oprócz fajalitu i forsterytu w skład grupy wchodzą minerały (nazywane kryształami mieszanymi lub roztworami stałymi) o różnych udziałach obu pierwiastków. Ten szereg izomorficzny jest ciągły, a zatem możliwy jest każdy procentowy udział kationów podstawiających się wzajemnie. Zdolność takiego zastępowania się jonów nosi nazwę diadochii. W podstawieniach diadochowych wzajemnie wymieniające się jony mają zbliżoną objętość oraz taką samą wartościowość.
Oliwiny krystalizują w skałach magmowych. Ich kryształy łatwo ulegają wietrzeniu lub przeobrażeniu pod wpływem gorących roztworów, stając się minerałami z grupy serpentynów.
Grupa granatów
Minerały często spotykane w skałach magmowych i przeobrażonych. Ich niektóre odmiany są cenionymi kamieniami szlachetnymi i ozdobnymi. Wybrane granaty (zwłaszcza pirop) współwystępują z diamentami w kominach kimberlitowych (na przykład w RPA i na Syberii). Krystalizują w układzie regularnym, stąd często tworzą kryształy o pokroju izometrycznym. Ze względu na dużą odporność tworzą koncentracje (ciemne smugi) w piaskach plażowych, na przykład nad Bałtykiem.
Pod względem chemicznym granaty są krzemianami o dwóch kationach. Pierwszym z nich może być magnez, mangan, wapń lub żelazo. Drugim – chrom, cyrkon, glin, tytan, wanad lub żelazo.
Przeczytaj więcej o granatach (w katalogu kamieni szlachetnych i ozdobnych).
Cyrkon
Krzemian cyrkonu. Pojawia się pospolicie, są w niewielkich ilościach, w skałach magmowych i przeobrażonych. Ze względu na swoją odporność przechodzi także do skał osadowych okruchowych, powstających w wyniku nagromadzenia produktów niszczenia innych, starszych skał. Większość innych minerałów ulega łatwemu rozpadowi, jednak nie cyrkon. Stąd też najstarsze znane na świecie ziarna mineralne należą właśnie do tego minerału. Liczą sobie one więcej niż cztery miliardy lat!
Przeczytaj więcej o cyrkonie (w katalogu kamieni szlachetnych i ozdobnych).
Andaluzyt
Krzemian glinu. Pojawia się w niezbyt dużych ilościach w skałach przeobrażonych oraz magmowych głębinowych. W Polsce charakterystyczny dla skał przeobrażonych Karkonoszy, nazywanych hornfelsami, znajdowany zwłaszcza w okolicach Szklarskiej Poręby. Pojawia się też w gnejsach Gór Sowich oraz w innych skałach Dolnego Śląska, w tym granitach strzegomskich i karkonoskich.
Cyanit (dysten)
Krzemian glinu. Jego wydłużone, niebieskie kryształy wykazują interesującą cechę – ich twardość jest różna w zależności od kierunku jej badania. Cyanit pojawia się w skałach przeobrażonych, które tworzyły się w wyniku oddziaływania wysokich ciśnień. Pojawia się również w skałach osadowych okruchowych jako produkt niszczenia starszych łupków oraz gnejsów. W Polsce znany jest z Dolnego Śląska. Pojawia się w Górach Sowich oraz w Masywie Śnieżnika.
Staurolit
Krzemian wyspowy zawierają w swojej strukturze dodatkowe aniony, a także kationy żelaza i/lub magnezu oraz glinu. Tworzy wydłużone kryształy, których dwa mogą tworzyć tak zwane zbliźniaczenia, zrastając się razem ukośnie lub krzyżowo. Występowanie takich bliźniaków jest charakterystyczną cechą tego minerału (od nich pochodzi też jego nazwa). Staurolit pojawia się w skałach przeobrażonych, głównie łupkach. W Polsce znany jest z Gór Izerskich, Masywu Śnieżnika, a także Gór Złotych.
Sylimanit
Krzemian glinu. Wydłużone kryształy mogą tworzyć skupienia włókniste lub spilśnione. Pojawia się w skałach przeobrażonych, zwłaszcza powstających pod wpływem wysokich temperatur. W Polsce znany głównie z Dolnego Śląska. Obecny w gnejsach okolic Strzelina, gnejsach i migmatytach Gór Sowich, w łupkach Gór Złotych. Znajdowano go również w Tatrach.
Topaz
Krzemian glinu z dodatkowymi anionami (żelaza lub wodorotlenowym). Powstaje zwłaszcza w końcowych stadiach krystalizacji magmy (etap pneumatolitowy), a więc pojawia się między innymi w skałach granitoidowych oraz w gruboziarnistych odmianach granitu, tworzących z reguły żyły (skały takie noszą nazwę pegmatytów). W Polsce znany z Pogórza Izerskiego. Znajdowany także w granitach karkonoskich.
Przezroczyste kryształy topazu stanowią kamień szlachetny. Okazy takie pochodzą między innymi z Brazylii, Norwegii, Rosji oraz Sri Lanki.
Przeczytaj więcej o topazie (w katalogu kamieni szlachetnych i ozdobnych).