Oligocen to między innymi początek wypiętrzania Sudetów oraz działalności wulkanicznej na Dolnym Śląsku. Na zdjęciu Ostrzyca - pozostałość po dawnym kominie wulkanicznym (fot. Paweł Kuźniar).
Epoka ważnych zmian klimatycznych (klimat ochładzał się wyraźnie po ciepłym eocenie) oraz paleogeograficznych. Morze, zajmujące we wcześniejszym eocenie duże obszary dzisiejszej Polski, wycofywało się, pozostawiając śródlądowe baseny sedymentacyjne – miejsca tworzenia się osadów zawierających węgiel brunatny. W miocenie proces powstawania formacji węglowych osiągnie swoje apogeum.
Duże zmiany zachodziły w rejonie Karpat oraz Sudetów. W Karpatach Zewnętrznych (dzisiejszych Beskidach) zamykane były morskie zbiorniki fliszowe. Obszar znajdujący się dziś między Krakowem na północy a Nowym Targiem na południu wciąż pozostawał jednak przykryty wodami morza. Stanowiło ono część położonego bardziej na południe oceanu Tetyda.
Przełom środkowego i późnego oligocenu. Morze ustępuje z północnej i centralnej części dzisiejszego terytorium Polski, a także z karpackich basenów fliszowych. Legenda: 1 – obszary zalane morzem; 2 – ląd. Uwaga – zarysy linii brzegowej przedstawiono na mapie konturowej współczesnej Polski, bez uwzględnienia wędrówki kontynentów. Przeczytaj więcej o rekonstrukcji i zobacz źródła danych.
W wyniku subdukcji i pierwszych ruchów górotwórczych osady fliszowe powstające w zbiornikach Karpat Wewnętrznych (flisz to naprzemianległe warstwy piaskowców oraz mułowców) były fałdowane i nasuwane na przedpole w postaci płaszczowin. Proces ten osiągnął największe nasilenie na przełomie oligocenu i miocenu, a także we wczesnym miocenie.
Rozpoczynało się wypiętrzanie Sudetów wzdłuż tak zwanego sudeckiego uskoku brzeżnego. To jemu zawdzięczamy, że Sudety są dziś górami. Jeszcze w eocenie tworzyły one monotonną równinę.
Terytorium Polski w późnym oligocenie. Legenda: 1 – śródlądowe baseny sedymentacyjne; 2 – obszary morskie; 3 – powstające dyslokacje tektoniczne (uskoki i rowy). Przeczytaj więcej o rekonstrukcji i zobacz źródła danych.
Najważniejsze fakty
- w lądowych basenach sedymentacyjnych Polski osadzały się piaski i muły z węglem brunatnym,
- w centralnej Polsce powstawały uskoki oraz rowy tektoniczne; ruchy tektoniczne prowadziły do powstawania grubych pokładów węgli,
- 35 mln lat temu – ochłodzenie klimatu; miało ono zasięg globalny; w lasach dominują drzewa szpilkowe,
- w późnym oligocenie zaczął powstawać sudecki uskok brzeżny, wzdłuż którego wypiętrzone zostały Sudety (faza opolska ruchów tektonicznych); ruchy wynoszące doprowadziły do usuwania zwietrzeliny nagromadzonej na paleoceńsko-eoceńskiej powietrzni zrównania; dziś ta powierzchnia widoczna jest tylko w niektórych miejscach Sudetów – między innymi na Równi pod Śnieżką,
- na dzisiejszym Dolnym Śląsku działalność wulkaniczna,
- w rejonie Karpat Zewnętrznych (Beskidy) znajdował się zbiornik morski stanowiący północne obrzeżenie zamykanego oceanu Tetyda; powstawały w nim łupki oraz piaskowce, tworzące razem flisz karpacki,
- w położonej na południe od Karpat Zewnętrznych Niecce Podhalańskiej osadzały się piaskowce i łupki – tak zwany flisz podhalański,
- z końcem oligocenu początek zamykania zbiorników morskich Karpat Zewnętrznych oraz rozpoczęcie tworzenia płaszczowin (na początku płaszczowiny magurskiej) budujących dzisiejsze Beskidy oraz Bieszczady; zdarzenia te miały miejsce w czasie górotwórczej fazy sawskiej.
