Zaznacz stronę

Skały osadowe

Geneza skał osadowych jest związana z procesami działającymi na powierzchni Ziemi. Większość z tych skał tworzy się w następujący sposób:

  • poprzez nagromadzenie ziaren powstałych w wyniku niszczenia innych skał; tak tworzą się skały okruchowe (inaczej klastyczne); mogą być one luźne (na przykład piasek) lub zwięzłe (na przykład lity piaskowiec powstający z piasku),
  • w wyniku wytrącania substancji z roztworów oraz w wyniku działalności organizmów żywych; w ten sposób tworzą się skały chemiczne i organogeniczne.

Skały okruchowe (inaczej klastyczne)

Powstają one w wyniku niszczenia starszych skał, aż do ich rozpadu na pojedyncze ziarna minerałów. Ziarna te są następnie transportowane przez wodę (rzeki, prądy morskie), wiatr lub lód. Później dochodzi do zdeponowania minerałów oraz fragmentów skalnych. Tak powstaje skała określana mianem osadowej okruchowej (lub osadowej klastycznej).

Piasek na plaży jest już skałą osadową. Żwir w górskiej rzece również. Z czasem, po upływie tysięcy, a nawet milionów lat ziarna takich skał zlepi spoiwo — staną się one wtedy zwięzłymi (litymi) skałami okruchowymi.

Piasek (skała osadowa okruchowa) na bałtyckiej plaży. Fot. Alicja Szarzyńska.

Piasek na plaży to skała osadowa okruchowa.

Skały chemiczne i organogeniczne

Grupa skał osadowych tworzących się w wyniku wytrącania substancji chemicznych z roztworu, którym jest najczęściej woda morska. Niekiedy proces ten zostaje przyspieszony przez działalność fizjologiczną organizmów, których szczątki mogą dodatkowo wchodzić w skład skał. Tę grupę skał osadowych geolodzy określają mianem chemicznych oraz — jeśli ich geneza była związana z organizmami żywymi — biochemicznych i organogenicznych. Do tej kategorii zaliczane są między innymi wapienie i dolomity, gipsy oraz sole.

Skały osadowe chemiczne i organogeniczne tworzą się z reguły w ciepłych morzach, w klimacie gorącym i suchym. Istnieje oczywiście wiele wyjątków od tej zasady, jednak znalezienie wapieni najczęściej mówi nam, że w momencie ich powstawania panował ciepły klimat.

Skamieniałości ramienionogów z syluru (w głazie narzutowym).

Wapień ze skamieniałościami (tutaj ramienionogów) to jedna z pospolitych skał osadowych organogenicznych. Szerokość zdjęcia to około 4 cm (fot. Alicja Szarzyńska).

Halityt, czyli sól kamienna - przykład skały monomineralnej.

Halityt (potocznie określany mianem soli kamiennej) to skała osadowa chemiczna. Fot. Anna Sedneva (Fotolia.com).

Skały takie są powszechne na terenie Polski. Dzięki temu wiemy, że przed milionami lat na obszarze naszego kraju panował klimat zwrotnikowy, a nawet równikowy.

Jak to możliwe? Tak silne zmiany warunków klimatycznych zawdzięczamy wędrówkom kontynentów. Ziemskie lądy przemieszczają się nieustannie. Choć ich ruch jest bardzo powolny, liczony w centymetrach rocznie, to jednak w skali wielu milionów lat możliwe jest przemieszczenie się całego kontynentu na przeciwległy kraniec globu. Tak stało się w przypadku Europy, która 400 milionów lat temu znajdowała się na południowej półkuli!

Chcesz dowiedzieć się więcej? Pobierz bezpłatny podręcznik!

Uproszczona klasyfikacja skał osadowych (infografika)

Skały osadowe - uproszczona klasyfikacja (infografika).