To jest strona w katalogu form rzeźby terenu związanych z działalnością lodowców i lądolodów.
Bezodpływowe zagłębienia są jedną z najczęściej spotykanych form ukształtowania terenu. Powszechnie występują w miejscach objętych zasięgiem ostatnich zlodowaceń plejstoceńskich. Na obszarach, które znalazły się pod lodem wcześniej, zostały one w większości przypadków wypełnione osadami i są trudno dostrzegalne.
Takie formy terenu mogą mieć różną genezę. Często spotykane są zagłębienia oraz jeziora powstałe:
- na skutek wytapiania brył martwego lodu oraz erozyjnej działalności wód płynących pod lądolodem,
- w kotłach lodowców górskich.
Taki uproszczony podział nie wyczerpuje wszystkich możliwości tworzenia się obniżeń bezodpływowych. Spotykane są również formy innego pochodzenia, na przykład zagłębienia i jeziora powstałe w miejscu struktur nazywanych pingo, związane z klimatem peryglacjalnym, czyli panującym na przedpolu lądolodu. Stanowią one pamiątkę po surowych warunkach panujących na terenie Polski znajdującym się w danym momencie poza zasięgiem lądolodu skandynawskiego.
Zagłębienia bezodpływowe po lodzie oraz erozji wodnej
Zagłębienia pozostałe po bryłach lodowych są częściowo wypełnione osadami lodowcowymi, jeziornymi, organogenicznymi lub stanowią oczka wodne. Przeważają formy o średnicy do 500 metrów i głębokości kilku metrów.
Takie okrągłe lub owalne obniżenia pojawiają się najczęściej na Niżu Polskim, na terenach objętych zlodowaceniami północnopolskimi. Można je znaleźć zarówno w obrębie wysoczyzn morenowych, jak i sandrów. Powstały one w miejscach, gdzie po wycofującym się lodzie pozostały bryły lodu (nazywanego martwym lodem, ze względu na brak jego połączenia z czaszą lądolodu). Lód ten wytapiał się bardzo powoli, na przestrzeni co najmniej setek lat. Po jego zaniku w obrębie otaczających osadów lodowcowych i fluwioglacjalnych powstało obniżenie, najczęściej o okrągłym lub owalnym zarysie.
W wielu przypadkach zagłębienia takie wypełnione są wodami niewielkich jezior, nazywanych jeziorami wytopiskami (powstałymi na skutek wytopienia bryły lodu) lub „oczkami wytopiskowymi”/”oczkami polodowcowymi”. Jeziora te ulegają sukcesywnemu zarastaniu. Stąd też w wielu zagłębieniach uległy one całkowitemu zanikowi. Pozostały po nich torfowiska lub mokradła. Obniżenia bezodpływowe są też likwidowane przez człowieka, w celu uzyskania lepszych warunków upraw lub zabudowy. Niestety, prowadzi to do zubożenia krajobrazu i ma negatywny wpływ na zróżnicowanie gatunkowe roślin oraz zwierząt.
Niektóre z bezodpływowych zagłębień mogą również powstawać w sposób zbliżony do genezy rynien podlodowcowych, to znaczy w wyniku niszczącej działalności wód płynących w szczelinach wewnątrz lądolodu, erodujących podłoże w miejscu, w którym je osiągną. Jeziora powstałe w takich obniżeniach mają regularny, z reguły okrągły zarys, są też zazwyczaj większe niż zagłębienia wytopiskowe.

Jeziora w zagłębieniach bezodpływowych powstałych w wyniku niszczącej działalności wody płynącej pod lądolodem często mają okrągły zarys. Jezioro Kociołek w Wielkopolskim Parku Narodowym.

Zagłębienie bezodpływowe wypełnione okresowo wodą. Tutaj jest to fragment dłuższej rynny podlodowcowej będącej efektem niszczącej działalności wód lodowcowych. Rezerwat Pojniki w Wielkopolskim Parku Narodowym.
Jeziora w kotłach lodowcowych
Kotły lodowcowe są kolistymi, owalnymi lub wydłużonymi niszami znajdującymi się w górnych odcinkach dolin górskich lub wysoko na zboczach. W czasach zlodowaceń stanowiły one miejsca, gdzie gromadził się śnieg, a potem lód zasilający lodowiec górski. Obecnie w tych obniżeniach często znajdują się jeziora. Nie są one jednak z reguły bezodpływowe: wypływają z nich strumienie przedostające się przez osady morenowe lub spływające kaskadami z rygli skalnych.
W Polsce jeziora położone w kotłach polodowcowych znane są z terenu Tatr oraz Karkonoszy. Znajdują się one na obszarach podlegających prawnej ochronie.

Widok na kotły lodowcowe z jeziorami (Dolina Pięciu Stawów Polskich w Tatrach). Fot. Joanna Jaworska.
Przykłady zagłębień bezodpływowych centralnej i północnej Polski

Oczko wytopiskowe, czyli niewielkie bezodpływowe jeziorko w miejscu dawnej bryły lodu, zlokalizowane koło Koleczkowa (okolice Gdyni).