Zaznacz stronę

Zagłębienia bezodpływowe oraz jeziora lodowcowe

To jest strona w katalogu form rzeźby terenu związanych z działalnością lodowców i lądolodów.

Bezodpływowe zagłębienia są jedną z najczęściej spotykanych form ukształtowania terenu. Powszechnie występują w miejscach objętych zasięgiem ostatnich zlodowaceń plejstoceńskich. Na obszarach, które znalazły się pod lodem wcześniej, zostały one w większości przypadków wypełnione osadami i są trudno dostrzegalne.

Takie formy terenu mogą mieć różną genezę. Często spotykane są zagłębienia oraz jeziora powstałe:

Taki uproszczony podział nie wyczerpuje wszystkich możliwości tworzenia się obniżeń bezodpływowych. Spotykane są również formy innego pochodzenia, na przykład zagłębienia i jeziora powstałe w miejscu struktur nazywanych pingo, związane z klimatem peryglacjalnym, czyli panującym na przedpolu lądolodu. Stanowią one pamiątkę po surowych warunkach panujących na terenie Polski znajdującym się w danym momencie poza zasięgiem lądolodu skandynawskiego.

Zagłębienia bezodpływowe pozostałe po martwym lodzie

Są one częściowo wypełnione osadami lodowcowymi, jeziornymi, organogenicznymi lub stanowią oczka wodne. Przeważają formy o średnicy do 500 metrów i głębokości kilku metrów.

Takie okrągłe lub owalne obniżenia pojawiają się najczęściej na Niżu Polskim, na terenach objętych zlodowaceniami północnopolskimi. Można je znaleźć zarówno w obrębie wysoczyzn morenowych, jak i sandrów. Powstały one w miejscach, gdzie po wycofującym się lodzie pozostały bryły lodu (nazywanego martwym lodem, ze względu na brak jego połączenia z czaszą lądolodu). Lód ten wytapiał się bardzo powoli, na przestrzeni co najmniej setek lat. Po jego zaniku w obrębie otaczających osadów lodowcowych i fluwioglacjalnych powstało obniżenie, najczęściej o okrągłym lub owalnym zarysie.

W wielu przypadkach zagłębienia takie wypełnione są wodami niewielkich jezior, nazywanych jeziorami wytopiskami (powstałymi na skutek wytopienia bryły lodu) lub „oczkami wytopiskowymi”/”oczkami polodowcowymi”. Jeziora te ulegają sukcesywnemu zarastaniu. Stąd też w wielu zagłębieniach uległy one całkowitemu zanikowi. Pozostały po nich torfowiska lub mokradła. Obniżenia bezodpływowe są też likwidowane przez człowieka, w celu uzyskania lepszych warunków upraw lub zabudowy. Niestety, prowadzi to do zubożenia krajobrazu i ma negatywny wpływ na zróżnicowanie gatunkowe roślin oraz zwierząt.

Jeziora w zagłębieniach bezodpływowych na terenach ostatniego zlodowacenia często mają okrągły zarys. Jezioro Kociołek w Wielkopolskim Parku Narodowym.

Jeziora w zagłębieniach bezodpływowych na terenach ostatniego zlodowacenia często mają okrągły zarys. Jezioro Kociołek w Wielkopolskim Parku Narodowym.

Zagłębienie bezodpływowe wypełnione okresowo wodą. Rezerwat Pojniki w Wielkopolskim Parku Narodowym.

Zagłębienie bezodpływowe wypełnione okresowo wodą. Rezerwat Pojniki w Wielkopolskim Parku Narodowym.

Jeziora w kotłach lodowcowych

Kotły lodowcowe są kolistymi, owalnymi lub wydłużonymi niszami znajdującymi się w górnych odcinkach dolin górskich lub wysoko na zboczach. W czasach zlodowaceń stanowiły one miejsca, gdzie gromadził się śnieg, a potem lód zasilający lodowiec górski. Obecnie w tych obniżeniach często znajdują się jeziora. Nie są one jednak z reguły bezodpływowe: wypływają z nich strumienie przedostające się przez osady morenowe lub spływające kaskadami z rygli skalnych.

W Polsce jeziora położone w kotłach polodowcowych znane są z terenu Tatr oraz Karkonoszy. Znajdują się one na obszarach podlegających prawnej ochronie.

Widok na dawne kotły lodowcowe (Dolina Pięciu Stawów Polskich w Tatrach).

Widok na kotły lodowcowe z jeziorami (Dolina Pięciu Stawów Polskich w Tatrach). Fot. Joanna Jaworska.