Miocen

Zobacz także Miocen w Polsce

Epoka geochronologiczna, czyli jedna z jednostek geologicznych dziejów Ziemi (zobacz Tabela stratygraficzna), wydzielonych przez geologów. Wchodzi w skład neogenu (okres) oraz kenozoiku (ery).

Początek miocenu został wydatowany na około 23 mln lat temu. Miocen następuje po oligocenie i jest pierwszą (najstarszą) epoką wchodzącą w skład neogenu. Granicę pomiędzy tą epoką a późniejszym pliocenem wydatowano na nieco ponad 5 mln lat.

Miocen obfitował w wiele istotnych wydarzeń geologicznych, zwłaszcza na terenie Europy, gdzie miały wówczas miejsce jedne z najważniejszych faz orogenezy alpejskiej. Epoka została więc podzielona na aż sześć jednostek geochronologicznych niższego rzędu (wieków). Są nimi, począwszy od najstarszego: akwitan, burdygał, lang, serrawal, torton, messyn.

Istnieje również nieformalny, dodatkowy i bardziej precyzyjny podział miocenu. Jest on stosowany między innymi w odniesieniu do osadów polskich Karpat i zapadliska przedkarpackiego. Rangę podpięter (jednostka chronostratygraficzna, zobacz Tabela stratygraficzna) mają w nim: egger (najstarsze podpiętro, częściowo przynależy jeszcze do oligocenu), eggenburg, ottnang, karpat, baden, sarmat, pannon i pont.

Najważniejsze wydarzenia

• w Europie kulminacyjne fazy orogenezy alpejskiej,
• cały czas trwa kolizja mikrokontynentów alpejsko-karpackich (tzw. ALCAPA) oraz Apulii (południowo-wschodnia Europa) z platformą północnoeuropejską – zdarzenie to było jedną z głównych przyczyn orogenezy alpejskiej; główne etapy tej kolizji zakończyły się około 17 mln lat temu,
• kolizja mikrokontynentów alpejsko-karpackich, Apulii oraz Afryki z Europą doprowadziła do powstania pasa płaszczowin na terenie dzisiejszych Karpat Zewnętrznych (Beskidy),
• utworzenie (w trakcie orogenezy alpejskiej) Gór Betyckich na terenie dzisiejszej Hiszpanii oraz południowej części Apeninów (Włochy),
• przesuwanie się Korsyki i Sardynii w kierunku wschodnim modyfikuje kierunki dominujących deformacji w Alpach oraz Karpatach, wpływając znacząco na formę orogenów alpejskich w Europie,
• powstanie charakterystycznego łuku Karpat – efekt przemieszczania się frontu orogenicznego w kierunku północnym i wschodnim, spowodowanego między innymi wschodnim kierunkiem ruchu Korsyki i Sardynii oraz przyłączeniem Apulii (rejon dzisiejszych Bałkanów) do Europy,
• ocean Tetyda, oddzielający Eurazję od Afryki oraz Indii uległ zamknięciu; w miocenie istniały zbiorniki morskie leżące na przedpolu Tetydy, między innymi morze zalewające zapadlisko przedkarpackie (rejon dzisiejszego Krakowa),
• 15 mln lat temu – ostateczne oddzielenie się Ameryki Północnej od Europy w rejonie Grenlandii; likwidacja połączenia lądowego pomiędzy tymi kontynentami
• 6 mln lat temu – z powodu braku szerokiego połączenia z oceanami Morze Śródziemne uległo wysychaniu (tak zwany kryzys messyński), zamieniając się w słony zbiornik, okresowo zalewany wodami morskimi,
• w późnym miocenie i w początku pliocenu (5 mln lat temu) powstało połączenie Atlantyku z Morzem Śródziemnym poprzez Cieśninę Gibraltarską,
• powstawanie złóż węgla brunatnego w środkowej Europie oraz soli, gipsów i anhydrytów w rejonie zachodniej Tetydy i zbiorników stanowiących pozostałości tego oceanu,
• Afryka i Półwysep Arabski łączą się z Azją, zamykając ocean Tetyda; powstaje zbiornik zbliżony do dzisiejszego Morza Śródziemnego,
• w Ameryce Północnej początek wynoszenia zachodniej części kontynentu; towarzyszy mu intensywna działalność wulkaniczna,
• powstaje Kanion Kolorado.

Klimat

• z początkiem miocenu ocieplenie klimatu,
• 23 mln lat temu – otwarcie Cieśniny Drake’a pomiędzy dzisiejszym Półwyspem Antarktycznym a Ameryką Południową; zmiana cyrkulacji wód oceanicznych na półkuli południowej – powstanie okołobiegunowego zimnego prądu,
• 20 mln lat temu – przypuszczalnie cała Antarktyda skuta lodem; pokrywa lodowa nie ustąpiła do dzisiaj,
• 14 mln lat temu – dalszy, szybki rozwój lądolodu na Antarktydzie (w efekcie zmian cyrkulacji wód oceanicznych spowodowanych między innymi rozdzieleniem się Antarktydy i Australii),
• w późnym miocenie klimat chłodniejszy i suchszy; przypuszczalnie w efekcie połączenia Morza Arktycznego (położonego wokół bieguna północnego) z Atlantykiem, a także zamknięcia cyrkulacji wód oceanicznych w rejonie dzisiejszej Indonezji,
• na półkuli północnej klimat cieplejszy od współczesnego; z końcem miocenu nastąpiło ochłodzenie.

Najważniejsze fakty związane z biosferą

• u schyłku miocenu wymieranie niektórych grup ssaków, związane prawdopodobnie ze zmianami szaty roślinnej,
• na lądach ekspansja roślin zielnych (efekt zmniejszenia się powierzchni zajmowanej przez lasy i poszerzania się obszarów trawiastych),
• w morzach bogactwo otwornic planktonicznych; grupa ta całkowicie odrodziła się po epizodzie wymierania u schyłku eocenu,
• 7 mln lat temu – pojawienie się hominidów (pierwszy rodzaj to Sahelanthropus),
• na lądach panują ssaki; szybki rozwój ssaków łożyskowych, stopniowe zanikanie stekowców,
• pojawienie się wielu z występujących współcześnie ptaków (między innymi gołębi oraz kruków),
• pojawienie się pierwszych koniowatych podobnych do współczesnych,
• w późnym miocenie upowszechnienie się obszarów sawannowych, zwłaszcza na obszarze obu Ameryk; szybki rozwój traw,
• zamykanie się oceanu Tetyda pomiędzy Afryką i Eurazją powodowało mieszanie się faun obu kontynentów,
• ciepły klimat na półkuli północnej umożliwił bujny rozwój szaty roślinnej, a w efekcie – powstawanie złóż węgla brunatnego,
• duże znaczenie małży i ślimaków w wodach morskich oraz słodkich.