
Wiele spośród europejskich złóż węgla brunatnego powstało w miocenie. Na zdjęciu kopalnia w Bełchatowie (fot. MaKa).
Zobacz także Miocen w Polsce
Epoka geochronologiczna, czyli jedna z jednostek geologicznych dziejów Ziemi (zobacz Tabela stratygraficzna), wydzielonych przez geologów. Wchodzi w skład neogenu (okres) oraz kenozoiku (ery).
Początek miocenu został wydatowany na około 23 mln lat temu. Miocen następuje po oligocenie i jest pierwszą (najstarszą) epoką wchodzącą w skład neogenu. Granicę pomiędzy tą epoką a późniejszym pliocenem wydatowano na nieco ponad 5 mln lat.
Miocen obfitował w wiele istotnych wydarzeń geologicznych, zwłaszcza na terenie Europy, gdzie miały wówczas miejsce jedne z najważniejszych faz orogenezy alpejskiej. Epoka została więc podzielona na aż sześć jednostek geochronologicznych niższego rzędu (wieków). Są nimi, począwszy od najstarszego: akwitan, burdygał, lang, serrawal, torton, messyn.
Istnieje również nieformalny, dodatkowy i bardziej precyzyjny podział miocenu. Jest on stosowany między innymi w odniesieniu do osadów polskich Karpat i zapadliska przedkarpackiego. Rangę podpięter (jednostka chronostratygraficzna, zobacz Tabela stratygraficzna) mają w nim: egger (najstarsze podpiętro, częściowo przynależy jeszcze do oligocenu), eggenburg, ottnang, karpat, baden, sarmat, pannon i pont.
Najważniejsze wydarzenia
- w Europie kulminacyjne fazy orogenezy alpejskiej,
- cały czas trwa kolizja mikrokontynentów alpejsko-karpackich (tzw. ALCAPA) oraz Apulii (południowo-wschodnia Europa) z platformą północnoeuropejską – zdarzenie to było jedną z głównych przyczyn orogenezy alpejskiej; główne etapy tej kolizji zakończyły się około 17 mln lat temu,
- kolizja mikrokontynentów alpejsko-karpackich, Apulii oraz Afryki z Europą doprowadziła do powstania pasa płaszczowin na terenie dzisiejszych Karpat Zewnętrznych (Beskidy),
- utworzenie (w trakcie orogenezy alpejskiej) Gór Betyckich na terenie dzisiejszej Hiszpanii oraz południowej części Apeninów (Włochy),
- przesuwanie się Korsyki i Sardynii w kierunku wschodnim modyfikuje kierunki dominujących deformacji w Alpach oraz Karpatach, wpływając znacząco na formę orogenów alpejskich w Europie,
- powstanie charakterystycznego łuku Karpat – efekt przemieszczania się frontu orogenicznego w kierunku północnym i wschodnim, spowodowanego między innymi wschodnim kierunkiem ruchu Korsyki i Sardynii oraz przyłączeniem Apulii (rejon dzisiejszych Bałkanów) do Europy,
- ocean Tetyda, oddzielający Eurazję od Afryki oraz Indii uległ zamknięciu; w miocenie istniały zbiorniki morskie leżące na przedpolu Tetydy, między innymi morze zalewające zapadlisko przedkarpackie (rejon dzisiejszego Krakowa),
- 15 mln lat temu – ostateczne oddzielenie się Ameryki Północnej od Europy w rejonie Grenlandii; likwidacja połączenia lądowego pomiędzy tymi kontynentami
- 6 mln lat temu – z powodu braku szerokiego połączenia z oceanami Morze Śródziemne uległo wysychaniu (tak zwany kryzys messyński), zamieniając się w słony zbiornik, okresowo zalewany wodami morskimi,
- w późnym miocenie i w początku pliocenu (5 mln lat temu) powstało połączenie Atlantyku z Morzem Śródziemnym poprzez Cieśninę Gibraltarską,
- powstawanie złóż węgla brunatnego w środkowej Europie oraz soli, gipsów i anhydrytów w rejonie zachodniej Tetydy i zbiorników stanowiących pozostałości tego oceanu,
- Afryka i Półwysep Arabski łączą się z Azją, zamykając ocean Tetyda; powstaje zbiornik zbliżony do dzisiejszego Morza Śródziemnego,
- w Ameryce Północnej początek wynoszenia zachodniej części kontynentu; towarzyszy mu intensywna działalność wulkaniczna,
- powstaje Kanion Kolorado.

Świat w miocenie. Ocean Tetyda, znajdujący się na południe od Eurazji, został już niemal całkowicie zamknięty. W jego miejscu powstawały łańcuchy górskie Alp, Karpat oraz południowej Azji. Uwaga – na mapę nałożono współczesne ukształtowanie lądów, które ma jedynie znaczenie pomocnicze. Przeczytaj więcej o rekonstrukcji i zobacz źródła danych.
Klimat
- z początkiem miocenu ocieplenie klimatu,
- 23 mln lat temu – otwarcie Cieśniny Drake’a pomiędzy dzisiejszym Półwyspem Antarktycznym a Ameryką Południową; zmiana cyrkulacji wód oceanicznych na półkuli południowej – powstanie okołobiegunowego zimnego prądu,
- 20 mln lat temu – przypuszczalnie cała Antarktyda skuta lodem; pokrywa lodowa nie ustąpiła do dzisiaj,
- 14 mln lat temu – dalszy, szybki rozwój lądolodu na Antarktydzie (w efekcie zmian cyrkulacji wód oceanicznych spowodowanych między innymi rozdzieleniem się Antarktydy i Australii),
- w późnym miocenie klimat chłodniejszy i suchszy; przypuszczalnie w efekcie połączenia Morza Arktycznego (położonego wokół bieguna północnego) z Atlantykiem, a także zamknięcia cyrkulacji wód oceanicznych w rejonie dzisiejszej Indonezji,
- na półkuli północnej klimat cieplejszy od współczesnego; z końcem miocenu nastąpiło ochłodzenie.

Europa w miocenie. Obszary morskie (Tetyda i Paratetyda) oznaczone są na niebiesko. Oznaczenia skrótów: PPZ – Polska pozakarpacka, KZ – Karpaty Zewnętrzne, KW – Karpaty Wewnętrzne, AW – Alpy Wschodnie, M – Moezja (część dzisiejszej Rumunii i Bułgarii). Przeczytaj więcej o rekonstrukcji i zobacz źródła danych.
Najważniejsze fakty związane z biosferą
- u schyłku miocenu wymieranie niektórych grup ssaków, związane prawdopodobnie ze zmianami szaty roślinnej,
- na lądach ekspansja roślin zielnych (efekt zmniejszenia się powierzchni zajmowanej przez lasy i poszerzania się obszarów trawiastych),
- w morzach bogactwo otwornic planktonicznych; grupa ta całkowicie odrodziła się po epizodzie wymierania u schyłku eocenu,
- 7 mln lat temu – pojawienie się hominidów (pierwszy rodzaj to Sahelanthropus),
- na lądach panują ssaki; szybki rozwój ssaków łożyskowych, stopniowe zanikanie stekowców,
- pojawienie się wielu z występujących współcześnie ptaków (między innymi gołębi oraz kruków),
- pojawienie się pierwszych koniowatych podobnych do współczesnych,
- w późnym miocenie upowszechnienie się obszarów sawannowych, zwłaszcza na obszarze obu Ameryk; szybki rozwój traw,
- zamykanie się oceanu Tetyda pomiędzy Afryką i Eurazją powodowało mieszanie się faun obu kontynentów,
- ciepły klimat na półkuli północnej umożliwił bujny rozwój szaty roślinnej, a w efekcie – powstawanie złóż węgla brunatnego,
- duże znaczenie małży i ślimaków w wodach morskich oraz słodkich.