Kambr

Okres geochronologiczny, czyli jedna z jednostek geologicznych dziejów Ziemi (zobacz Tabela stratygraficzna), wydzielonych przez geologów. Wchodzi w skład ery paleozoicznej.

Początek kambru został wydatowany na około 542 mln lat temu. Kambr następuje po ediakarze i jest pierwszym (najstarszym) okresem wchodzącym w skład paleozoiku. Granicę pomiędzy tym okresem a późniejszym ordowikiem wydatowano na około 490 mln lat.

Najważniejsze informacje o kambrze

Życie

• “kambryjska eksplozja życia” – pojawienie się większości istniejących dzisiaj typów zwierząt morskich posiadających twardy szkielet
• do niedawna paleontolodzy nie znali żadnych proterozoicznych organizmów szkieletowych; kambr został zatem uznany za pierwszy okres eonu fanerozoicznego, czyli eonu “jawnego życia”; obecnie skamieniałości organizmów wielokomórkowych znajdowane są już w skałach proterozoicznych
• pojawienie się groźnych, morskich drapieżników stanowiło impuls, który przyspieszył ewolucję organizmów posiadających twardy szkielet, chroniący je przed drapieżnikami; w efekcie w kambrze zwierzęta szkieletowe stały się powszechne
• spośród dominujących grup zwierząt morskich (lądy były jeszcze niezasiedlone) wyróżniały się:
  1. stawonogi, spośród których najbardziej znaną grupą są trylobity
  2. mięczaki; kambr to czas różnicowania się istniejących do dziś grup mięczaków, w tym ślimaków, głowonogów i jednotarczowców; w kambrze pojawiły się także wymarłe z końcem permu hiolity
  3. wśród mięczaków pojawiły się też pierwsze małże; były one jednak niewielką grupą, na znaczeniu zyskały dopiero w ordowiku; dziś są one niezwykle liczne i okupują wiele nisz ekologicznych, występując zdecydowanie powszechniej niż podobne do nich ramienionogi, pospolite w kambrze
  4. w kambrze pojawiły się także gąbki
  5. liczne były szkarłupnie, które do dzisiaj reprezentowane są przez kilka grup, na czele z jeżowcami i liliowcami; historia ewolucyjna szkarłupni zaczęła się już w kambrze
  6. powszechne były ramienionogi; grupa ta przetrwała do dziś; w kambrze wiodącą rolę odgrywały ramienionogi bezzawiasowe; od ordowiku przewagę ewolucyjną uzyskały bardziej zaawansowane ramienionogi zawiasowe
• w kambrze powszechnie występowały także grupy, które odeszły później w niepamięć, na czele z archeocjatami; archeocjaty stanowiły osobną grupę zwierząt morskich, podobnych do koralowców oraz gąbek; zniknęły one z zapisu kopalnego w późnym kambrze
• wiele informacji o kambryjskich formach życia uzyskano dzięki stanowiskom z nadzwyczaj dobrze zachowanymi szczątkami organizmów, wraz z odciskami miękkich części ich ciał; są to tak zwane Lagerstätten; najbardziej znane kambryjskie stanowiska tego typu to Burgess Shale, Chengjiang oraz Sirius Passet
• w kambryjskich morzach pojawiły się drapieżniki, z których najbardziej znanym jest obdarzony świetnym wzrokiem Anomalocaris
• pojawiły się pierwsze strunowce (między innymi rodzaj Pikaia; dały one później początek kręgowcom, do których należą także współczesne ssaki z człowiekiem na czele
• schyłek kambru to wymieranie, które dotknęło przede wszystkim trylobity; odzyskały one częściowo swoje dawne znaczenie podczas wielkiej radiacji ordowickiej

Geografia kambru

• w kambrze istniało co najmniej kilka kontynentów, z których największym była Gondwana, okupująca rejony bliskie południowemu biegunowi
• poza Gondwaną najważniejsze kambryjskie kontynenty to:
  • Laurencja – stanowiła ona odpowiednik dzisiejszej Ameryki Północnej, bez pasm fałdowych obrzeżających platformę północnoamerykańską od zachodu i wschodu,
  • Baltika – dzisiaj jest to platforma wschodnioeuropejska,
  • oraz liczne, mniejsze kontynenty, na czele z Syberią oraz fragmentami skorupy kontynentalnej budującej dzisiaj tarczę chińską.
• Baltika i Laurencja znajdowały się w umiarkowanych szerokościach geograficznych na południowej półkuli, przesuwając się powoli w kierunku równika
• na obrżeżach Gondwany powstawały łuki wyspowe, które z końcem kambru i początkiem ordowiku stały się samodzielnymi mikrokontynentami (Awalonia, Armoryka), zaczynając swoją wędrówkę w kierunku Laurencji i Baltiki; dzisiaj te fragmenty skorupy kontynentalnej stanowią część zachodniej i środkowej Europy; zjawiska magmowe i górotwórcze związane z powstawaniem łuków wysp oraz mikrokontynentów określane są mianem orogenezy kadomskiej
• wszystkie wymienione kontynenty powstały w wyniku rozpadu superkontynentu Rodinia; możliwe też, że w poprzedzającym kambr neoproterozoiku powstał inny superkontynent – Pannocja (Pannotia); kambr byłby w tym ujęciu okresem rozpadu tego hipotetycznego superkontynentu
• największy kontynent kambru – Gondwana – powstał krótko wcześniej, w neoproterozoiku

Klimat w kambrze

• w odróżnieniu od poprzedzającego kambr neoproterozoiku oraz następującego po nim ordowiku, na lądach nie było najprawdopodobniej znaczącej pokrywy lodowej
• klimat był przypuszczalnie nieco cieplejszy niż współcześnie i mniej zróżnicowany w skali całej kuli ziemskiej
• światowy poziom morza był początkowo zbliżony do współczesnego; rósł jednak przez cały kambr, u schyłku tego okresu osiągając około 100 m powyżej dzisiejszego poziomu morza
• obszary kontynentalne wchodzące w skład dzisiejszej Polski znajdowały się w umiarkowanych szerokościach geograficznych na południowej półkuli; klimat był umiarkowany, o czym dobrze świadczą kambryjskie skały odsłaniające się na terenie Polski