To jest strona w katalogu form rzeźby terenu związanych z działalnością lodowców i lądolodów. Ozy to formy fluwioglacjalne (związane z wodami roztopowymi pochodzącymi z lodowców/lądolodów), akumulacyjne (czyli powstające na skutek depozycji materiału).
Długie wały, wąskie, często kręte, lub ciągi pagórków o stromych zboczach i falistej linii grzbietowej. Zbudowane z gruboziarnistego osadu – piasków oraz żwirów. Mogą osiągać długość ponad stu kilometrów przy wysokościach nawet rzędu kilkudziesięciu metrów. Często pojawiają się w pobliżu rynien subglacjalnych, blisko ich zboczy, co dodatkowo zwiększa ich względną wysokość.
Oz w Wielkopolskim Parku Narodowym (na południe od Poznania), nad Jeziorem Budzyńskim. Wzgórze zostało sztucznie rozcięte na osobne pagórki w czasach historycznych. Współcześnie człowiek wciąż na dużą skalę rozkopuje ozy, lokalizując w nich żwirownie.
Ozy tworzyły się na dużą skalę w tunelach lodowcowych w lądolodzie skandynawskim znajdującym się w plejstocenie na terenie Polski, a także na jego powierzchni, w korytach rozcinających lód. Lodowate strumienie wody przepływające, nierzadko pod ciśnieniem, transportowały znaczne ilości materiału piaszczystego i żwirowego i osadzały go w miejscach, gdzie słabła ich siła transportowa. Po ustąpieniu lądolodu żwiry i piaski pozostały, tworząc wydłużone, meandrujące wzgórza.
Ze względu na miejsce powstania w obrębie lodowca lub lądolodu ozy dzielone są na:
- supraglacjalne – tworzą się w korytach na powierzchni lądolodu,
- inglacjalne – rozwijające się na podłożu lodowym, w szczelinach we wnętrzu lądolodu,
- sublacjalne – powstają pod lodowcem/lądolodem, na granicy lodu i podłoża.
Dwa pierwsze typy mają zaburzoną strukturę wewnętrzną: ich osad musiał bowiem osiadać wraz z wytapianiem się lodu. Ozy subglacjalne często wykazują dobrze zachowane poziome lub przekątne warstwowanie (tak zwane warstwowanie przekątne rynnowe), będące efektem osadzania materiału przez strumienie płynące pod lądolodem.
Ozy są powszechnie spotykane na terenie Polski. Dobrze zachowane, wysokie i długie wzgórza ozowe znane są przede wszystkim z obszarów zajętych przez ostatnie zlodowacenia (północnopolskie). Ich orientacja jest najczęściej prostopadła do czoła dawnego lądolodu.
Ozy szczególnie dobrze widoczne są na obszarach pozbawionych zwartej szaty roślinnej. Na zdjęciu meandrujący wał ozowy, wierzchołkiem którego biegnie droga Denali Highway (Alaska). Fot. James Brooks, Flickr, licencja CC 2.0.
Wnętrza pagórków ozowych zbudowane są najczęściej ze żwirów piaszczystych, piasków żwirowych, piasków, a także najdrobniejszych z wszystkich wymienionych tutaj piasków mułkowych. Miejscami w stropie posiadają warstwę gliny zwałowej. W osadach częste są niewielkie uskoki, przesuwające w górę i w dół warstwy piasków o kilkanaście lub kilkadziesiąt centymetrów.
Ozy często pojawiają się tak zwanych ciągach rynnowo-ozowych. Składają się one z rynny subglacjalnej (nazywanej popularnie polodowcową), będącej wydłużonym obniżeniem, na którego krawędziach usytuowane są ciągi pagórków ozowych (równoległych do rynny). Zbocza ozów skierowane ku rynnie są strome (spadki do kilkudziesięciu stopni) – obserwowane są tu ponadto duże różnice wysokości względnej. Z kolei przeciwległe zbocza wałów ozowych, sąsiadujące z wysoczyzną polodowcową, są znacznie łagodniejsze, a różnice wysokości – mniejsze.
Droga wspinająca się na wierzchołek znajdującego się po prawej wydłużonego wzgórza ozowego. Oz znajduje się w miejscowości Skrzynki na zachód od Poznania i jest częścią najdłuższego w Polsce systemu ozów.
