Zaznacz stronę

Tlenki i wodorotlenki

Jest to jedna z gromad minerałów. Więcej informacji o klasyfikacji minerałów można znaleźć na tej stronie.

Gromada minerałów obejmująca tlenki i wodorotlenki, jednak z wyłączeniem minerałów zbudowanych z dwutlenku krzemu, które zazwyczaj zaliczane są do osobnej grupy krzemianów. Jest to dość liczna gromada, co wiąże się z dużym rozpowszechnieniem tlenu (to pierwiastek tworzący niemal połowę masy skorupy ziemskiej). Wchodzi on także w skład krzemianów i glinokrzemianów. Mimo to minerały należące do gromady tlenków i wodorotlenków w sumie budują nieco ponad 4 procent masy całej skorupy ziemskiej – wiąże się to z wydzieleniem niektórych z nich do grupy krzemianów.

W gromadzie tlenków i wodorotlenków znajdują się zarówno tlenki proste (w skład których wchodzi tlen oraz jeszcze jeden pierwiastek), a także złożone, o bardziej skomplikowanym składzie oraz budowie. Rodzaj wiązań chemicznych ma wpływ na cechy poszczególnych minerałów.

Tlenki

Wśród tlenków najbardziej znane minerały to:

  • cynkit (tlenek cynku),
  • grupa spineli, a w niej między innymi chromit (tlenek chromu), magnetyt (tlenek żelaza) oraz spinel (tlenek glinu i magnezu),
  • hematyt (tlenek żelaza),
  • kasyteryt (tlenek cyny),
  • korund (tlenek glinu),
  • kupryt (tlenek miedzi),
  • peryklaz (tlenek magnezu),
  • rutyl (tlenek tytanu),
  • uraninit (tlenek uranu).

Minerały te mają ogromne znaczenie gospodarcze, będąc rudami metali. Wiele z tlenków (niewymienionych powyżej) zawiera także poszukiwane obecnie intensywnie niob, tantal i pierwiastki ziem rzadkich.

W Polsce znane są między innymi następujące tlenki:

  • chromit (w Tąpadłach w Masywie Ślęży),
  • hematyt (na Dolnym Śląsku, w Górach Świętokrzyskich, Tatrach),
  • kasyteryt (Gierczyn i Krobica na Pogórzu Izerskim),
  • korund (w piaskach złotonośnych Dolnego Śląska; rzadko spotykane są szlachetne odmiany korundu, w tym szafir),
  • kupryt (na Dolnym Śląsku i w mniejszym stopniu na terenie Gór Świętokrzyskich, razem z miedzią rodzimą),
  • magnetyt (złoża w Kowarach, w Kletnie koło Stronia Śląskiego, a także w wielu innych miejscowościach Dolnego Śląska; w okolicach Suwałk na dużych głębokościach znajdują się znaczne złoża tytanomagnetytu),
  • spinel (w piaskach złotonośnych Dolnego Śląska),
  • uraninit (niewielkie wystąpienia na Dolnym Śląsku, zwłaszcza w Kowarach).
Minerał magnetyt - ważna ruda żelaza.

Minerał magnetyt – ważna ruda żelaza.

Polerowany hematyt - kamień ozdobny.

Polerowany hematyt – kamień ozdobny.

Hematyt - szklana głowa.

Groniaste skupienia hematytu noszą nazwę “szklanych głów”. Okaz ze zdjęcia ma szerokość niecałych 4 cm.

Wodorotlenki

Powstają zwłaszcza w końcowych stadiach krystalizacji magmy, w wyniku tak zwanych procesów hydrotermalnych. Zazwyczaj tworzą skupienia i ziarna o bardzo małych rozmiarach. Dotyczy to zwłaszcza wodorotlenków żelaza, magnezu oraz manganu. Do grupy tej zaliczamy między innymi goethyt (wodorotlenek żelaza).

Nieco inaczej powstają wodorotlenki glinu. Pierwiastek ten, budujący aż 8 procent wagowych skorupy ziemskiej, trafia do glinokrzemianów – minerałów budujących skały magmowe. W wyniku procesów wietrzenia chemicznego (rozkładu skały) glin przechodzi do minerałów ilastych oraz wodorotlenków glinu. W ten sposób mogą powstawać bardzo bogate złoża glinu (rudy aluminium) nazywane boksytami. Składają się one zwłaszcza z minerałów takich jak boehmit, diaspor oraz gibbsyt. W Polsce są one stosunkowo rzadkie, w większych ilościach znane są wyłącznie z okolic Jordanowa na Dolnym Śląsku.

Boksyty powstają przede wszystkim w wyniku wietrzenia chemicznego w klimacie tropikalnym, a także w strefach przybrzeżnych zbiorników morskich oraz w pustkach po rozpuszczonych skałach węglanowych (zjawisko powstawania tych pustek nosi nazwę krasowienia). Ze względu na swoją genezę złoża rud aluminium w postaci boksytów znane są głównie z okolic równika.