Europa i Polska 420 milionów lat temu (sylur)
Polska w przeszłości geologicznejPłytkie morze w Skandynawii
Ponad 400 milionów lat temu, w ordowiku i sylurze, w rejonie dzisiejszej Szwecji znajdowało się płytkie morze, w którym żyły liczne zwierzęta: koralowce, gąbki, trylobity, ramienionogi, głowonogi.
Europa w sylurze: Tak wyglądało płytkie morze, które znajdowało się na terenie południowej części dzisiejszej Skandynawii. Rys. Edyta Felcyn.
Koralowce z grupy denkowców
Kolonia koralowców z wymarłej grupy denkowców (Tabulata), z rodzaju Favosites. Koralowce te były powszechne w płytkich morzach syluru i dewonu.
Gałązkowe kolonie koralowców Tabulata
Gałązkowe kolonie koralowców z wymarłej grupy denkowców.
Gąbki z grupy stromatoporoidów
Te prymitywne, osiadłe zwierzęta morskie, na pierwszy rzut oka podobne do masywnych kolonii koralowców, i rzeczywiście trudne do odróżnienia od nich, to gąbki z wymarłej grupy stromatoporoidów.
Koralowce osobnicze Rugosa
Koralowce osobnicze (czyli żyjące pojedynczo, nie w koloniach), należące do wymarłej grupy koralowców czteropromiennych (Rugosa). W sylurskim morzu grupa ta była reprezentowana między innymi przez rodzaje Cystiphyllum, Hedstroemophyllum, Stereoxylodes oraz Entelophyllum.
Trylobity
W sylurskim morzu żyły także trylobity, reprezentowane między innymi przez rodzaje Proetus i Cheirurines.
Ramienionogi
Zwierzęta podobne makroskopowo do małży, ale należące do innej grupy zwierząt morskich – ramienionogów. Dzisiaj nieliczne, w płytkich morzach syluru występowały powszechnie. Rodzaje znane ze Skandynawii to między innymi Quadrithyris, Didymothyris i Stegerhynchus.
Koralowce
Koralowce kolonijne z grupy denkowców i rodzaju Halysites (rys. Jakub Kowalski).
Koralowce są jednymi z najczęściej znajdowanych skamieniałości sylurskich: zarówno szkielety pojedynczych osobników, jak i całych kolonii. Obecność tych drugich mówi nam, że morze zalewające wówczas tereny dzisiejszej Skandynawii było ciepłe.
Stromatoporoidy
Gąbki z grupy stromatoporoidów (rys. Jakub Kowalski).
W sylurskim, płytkim morzu żyły liczne gąbki z wymarłej grupy stromatoporoidów. Były to prymitywne zwierzęta morskie, które razem z koralowcami tworzyły w sylurze struktury podobne do raf. „Rafy” te znajdowały się w rejonie dzisiejszej wyspy Gotlandii (Szwecja).
Trylobity
Trylobit z rodzaju Scutellum (rys. Jakub Kowalski).
Całkowicie wymarłe zwierzęta zaliczane do stawonogów. Najczęstsze były w kambrze i ordowiku, ale żyły również w sylurskim morzu na terenie dzisiejszej Skandynawii. Wyginęły z końcem paleozoiku, podczas wielkiego wymierania permskiego, które było największą katastrofą w dziejach życia na Ziemi.
… i skamieniałości przyniesione do Polski przez lądolód
Skamieniałości zwierząt żyjących w sylurskim morzu zachowały się do dzisiaj. Można je łatwo znaleźć nie tylko w Szwecji, ale także w północnej Polsce. Zostały one przyniesione do naszego kraju przez lądolód skandynawski, podczas zlodowaceń plejstoceńskich.
Skamieniałości koralowców osobniczych
Szkielety żyjących samodzielnie (osobniczych) koralowców z rzędu koralowców czteropromiennych. Znajdowane licznie na terenie Wielkopolski, pochodzą z wyspy Gotlandii i dna Bałtyku i zostały przyniesione do Polski w plejstocenie, przez lądolód skandynawski.
Ramienionogi
Muszle ramienionogów są jednymi z najczęściej spotykanych skamieniałości północnej i centralnej Polski, z której lądolód skandynawski wycofał się stosunkowo niedawno, przed niecałymi 20 tysiącami lat. Można znaleźć fragmenty wapieni zawierających dziesiątki, a nawet setki skorupek tych morskich zwierząt zbliżonych wyglądem zewnętrznym muszli do małży.
Koralowce kolonijne
Szkielety kolonijnych koralowców, należących do wymarłych rzędów koralowców czteropromiennych oraz denkowców. Żyły w ciepłym morzu, które w sylurze (około 425 mln lat temu) zalewało teren dzisiejszej Skandynawii. Obszar ten, a także terytorium Polski, znajdowały się wówczas w rejonie zwrotnika Koziorożca.
Łodzikowate
Muszle zwierząt należących do głowonogów, spokrewnionych z dzisiejszymi ośmiornicami oraz amonitami. Datowane na ordowik i sylur, przyniesione na teren Wielkopolski przez lądolód skandynawski. Choć okazy znajdowane w Polsce są z reguły niewielkie, to łodzikowate mogły dorastać nawet do kilku metrów długości i były groźnymi drapieżnikami.
Trylobity
Jedne z najbardziej znanych skamieniałości, wiele ich okazów prezentowanych jest w polskich muzeach. Trylobity można również znaleźć nie tylko w górach, ale także na terenie północnej i centralnej Polski, w skałach przyniesionych przez lądolód skandynawski.
Stromatoporoidy
Skamieniałości tych gąbek są powszechne na terenie północnej Polski, ale łatwe do przeoczenia lub pomylenia z koralowcami. Z reguły mają one postać owalnych, jasnych brył wapienia z widocznymi cienkimi, falującymi warstewkami, które paleontolodzy nazywają laminami.
Skały syluru Skandynawii w Polsce
Fragmenty skał datowanych na kambr, ordowik i sylur (czyli dolny paleozoik), znajdowanych w północnej i środkowej Polsce, pochodzą z wyspy Gotlandii oraz z dna Bałtyku. Żeby je obejrzeć, nie musimy jednak wyjeżdżać do Szwecji.
Skały te zostały przyniesione ze Skandynawii, podczas kolejnych zlodowaceń w plejstocenie. Ostatnie z nich opuściło nasz kraj 12 tysięcy lat temu.
Mapa zasięgu zlodowaceń plejstoceńskich na terenie Polski. Zaznaczono zasięg lądolodu 22 tysiące lat temu. Przerywana linia oznacza z kolei maksymalny zasięg zlodowaceń skandynawskich w plejstocenie.
