Kreda

W tabeli stratygraficznej kreda to ostatni (najmłodszy) okres ery mezozoicznej. Kreda rozpoczęła się 145 mln lat temu, z końcem jury, a skończyła 66 mln lat temu, wraz z początkiem paleogenu i ery kenozoicznej. Okres kredowy dzielony jest na dwie epoki: kredę wczesną i późną.

Najważniejsze informacje

Życie

• na lądach panowały dinozaury, tak jak w jurze
• we wczesnej kredzie pojawili się pierwsi przedstawiciele roślin okrytonasiennych – grupy powszechnie występującej dzisiaj i tworzącej między innymi lasy liściaste strefy umiarkowanej (między innymi brzozy, buki, wierzby, grab)
• w morzach żyli przedstawiciele głowonogów, na czele z amonitami i belemnitami; amonity wymarły tuż przed końcem kredy
• w morzach żyły też bardzo liczne małże; charakterystyczne małże kredowe to między innymi inoceramy (rodzaj Inoceramus) oraz rudysty, które wyglądem i trybem życia przypominały koralowce (tworzyły one nawet unikalne w dziejach „rafy” zbudowane z małży)
• wśród morskich zwierząt częste były także jeżowce – miejscami skamieniałości tych zwierząt z grupy szkarłupni tworzą nagromadzenia skałotwórcze (np. w turonie – późna kreda)
• w morzach pojawiły się nowe grupy drapieżników, które przetrwały do dziś
• znaczącym zmianom uległ skład fitoplanktonu w morzach, przede wszystkim za sprawą szybkiej ekspansji okrzemek; w morzach powszechnie występował nanoplankton, który w późnej kredzie miał znaczenie skałotwórcze, tworząc kredę piszącą (powszechną także w kredzie dzisiejszej Polski oraz Wielkiej Brytanii, gdzie kreda pisząca buduje tak zwane „biały klify”)
• z końcem kredy miało miejsce jedno z największych wymierań w historii planety; wyginęły dinozaury, a w morzach amonity i małże rudysty

Klimat w kredzie

• w kredzie panował ciepły klimat, o wiele cieplejszy niż w kenozoiku, prawdopodobnie porównywalny z klimatem triasu oraz jury
• poziom światowego oceanu był bardzo wysoki (nawet 200 m wyższy niż obecnie) – prawdopodobnie najwyższy w całym fanerozoiku, a więc od kambru do dziś
• nie istniały lądolody
• znaczna część dzisiejszych lądów była w kredzie pokryta płytkimi, ciepłymi morzami
• na lądach powstawały złoża węgla brunatnego, w morzach tworzyły się budowle organiczne (rafy koralowe)
• duży wpływ na klimat miał rozciągający się równoleżnikowo ocean Tetyda; ocieplał on obszar dzisiejszej południowej Europy
• w schyłku kredy (mastrycht) doszło do ochłodzenia w strefie podbiegunowej

Paleogeografia kredy

• superkontynent Pangea, skupiający w triasie zdecydowaną większość ziemskich lądów, rozpadł się już niemal ostatecznie
• otwierał się Ocean Atlantycki (pomiędzy Europą i Ameryką Północną powstawał wąski zbiornik morski), wraz z Zatoką Meksykańską oraz Morzem Karaibskim, a także Ocean Indyjski
• Afryka obracała się w kierunku odwrotnym do ruchu wskazówek zegara, zmierzając ku swojej dzisiejszej pozycji
• w kredzie rozpadła się południowa część Pangei – dawny kontynent Gondwana
• Antarktyda oraz Australia oddzieliły się od Afryki; Australia i Antarktyda pozostawały jednak połączone ze sobą; Półwysep Indyjski zmierzał szybko ku północy, w kierunku Azji; Ameryka Południowa oddzieliła się od Afryki
• w schyłku kredy bardzo intensywna działalność wulkaniczna na obszarze dzisiejszych Indii (powstały wówczas ogromne pokrywy lawowe, tak zwane trapy dekańskie)
• sukcesywnie zmniejszał się ocean Tetyda, oddzielający Afrykę od Europy i Azji
• powstała znaczna część skorupy oceanicznej budującej wschodnią część dzisiejszego Pacyfiku
• zamykane były zbiorniki morskie na zachodnim krańcu Tetydy (dzisiejsza południowa Europa); ze zdarzeniami tymi wiązały się fazy górotwórcze orogenezy alpejskiej (między innymi faza austryjska, subhercyńska i wczesnolaramijska)
• z końcem kredy doszło do katastrofy związanej z upadkiem planetoidy; w efekcie tego zdarzenia powstał krater Chicxulub w rejonie dzisiejszego Jukatanu; na razie nie rozstrzygnięto ostatecznie, czy katastrofa ta była jedną z przyczyn wielkiego wymierania na granicy kredy i paleogenu