Grupa wymarłych zwierząt należących do głowonogów (tak jak amonitowate i amonity właściwe oraz łodzikowate). Ich skamieniałości są spotykane powszechnie, zarówno w litych skałach, jak i wypreparowane, w sypkich osadach.
Belemnity zaliczane są do podgromady płaszczoobrosłych, do której należą też współczesne ośmiornice, kałamarnice oraz mątwy. Większość z nich nie posiada muszli, jednak niektóre wyposażone są w szkielet obrośnięty ciałem. Posiadały go między innymi całkowicie wymarłe belemnity.
Skamieniałości belemnitów
Belemnity posiadały wewnętrzny szkielet zbudowany z kalcytu. Jego najbardziej odporną częścią – najlepiej zachowującą się w zapisie kopalnym – jest masywne, wydłużone rostrum, z widocznym z jednej strony zagłębieniem nazywanym alweolą.
Rekonstrukcja belemnita. Wrzecionowate skamieniałości znajdowane w skałach jury i kredy to fragmenty wewnętrznego szkieletu tego zwierzęcia. Rys. Edyta Felcyn.
Obecność wewnętrznego szkieletu odróżnia belemnity od łodzikowatych i amonitowatych, również zaliczanych do głowonogów. Dwie ostatnie grupy posiadały bowiem szkielet zewnętrzny w postaci prostej lub zwiniętej, podzielonej na segmenty muszli.
Belemnity pojawiły się w późnym triasie, a wymarły z końcem kredy i ery mezozoicznej. Wśród współcześnie żyjących zwierząt zbliżone do belemnitów są kałamarnice.
Ze względu na swój charakterystyczny kształt rostra belemnitów znajdowane w piaskach były często nazywane strzałkami piorunowymi. Niegdyś sądzono, że nie są to skamieniałości, a jedynie ziarna piasku przetopione w wyniku uderzenia pioruna.
Fragmenty belemnitów znajdowane na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej.
Tak jak wiele innych głowonogów belemnity były drapieżnikami. Żyły w morzach. Poruszały się szybko i polowały na niewielkie zwierzęta morskie.
Gdzie znaleźć belemnity?
Skamieniałości belemnitów spotykane są na terenie niemal całej Polski. Najczęstsze są na obszarach, gdzie odsłaniają się skały jury i kredy (czyli w pasie wyżyn południowej Polski). Belemnity można znaleźć także w piaskach i żwirach polodowcowych na terenie całej Polski północnej. Zostały one przywleczone tam przez lądolód skandynawski. Skały, z których pochodzą te skamieniałości, znajdują się dzisiaj pod dnem południowego Bałtyku.
Belemnity znajdowane w osadach polodowcowych mogą się nieco różnić od tych pochodzących z Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Często są czerwonawe i sprawiają wrażenie lekko przezroczystych, a rozchodzące się promieniście kryształy kalcytu są w nich lepiej widoczne.
Jak rozpoznać belemnity?
Rostra belemnitów mogą być w niesprzyjających okolicznościach pomylone z łodygami liliowców, prostymi muszlami łodzikowców (łodzikowatych, “łodzików”), fragmentami muszli amonitów, a także innymi, rzadziej występującymi grupami skamieniałości. Decydującą cechą jest w niemal wszystkich przypadkach budowa wewnętrzna rostrów. Na przekroju poprzecznym widoczne są ułożone promieniście drobne, silnie wydłużone kryształki kalcytu.
Inną cechą odróżniającą belemnity od liliowców, łodzikowatych, a także tentakulitów (rzadka, paleozoiczna grupa organizmów o niepewnej przynależności systematycznej) jest brak segmentacji. Rostra belemnitów nie dzielą się na osobne człony, nie ma także w ich wnętrzu żadnych przegród.
