Gromada minerałów będących solami kwasu solnego i fluorowodorowego, a także Hbr oraz HI. W tej samej grupie znajdują się także bardziej złożone związki, w tym fluorokrzemiany i fluoroborany.
Halogenki dzielone są na cztery główne grupy:
- bromki,
- chlorki,
- fluorki,
- jodki.
Spośród nich najmniej rozpowszechnione są bromki i jodki. Brom pojawia się sporadycznie i jest bardzo rozproszony w skorupie ziemskiej, aczkolwiek ma znaczenie gospodarcze – jest stosowany do produkcji sorbentów i pestycydów.
Jod również pojawia się w przyrodzie w niewielkich ilościach, jednak w odróżnieniu od bromu częściej tworzy koncentracje, zwłaszcza związane z nagromadzeniami azotanów sodu i potasu. Znajdują się one między innymi na pustyni Atacama (Chile), w tak zwanej saletrze chilijskiej (azotan sodu).
Chlorki
Chlor rzadko pojawia się w skałach magmowych, choć stanowi ważny produkt ekshalacji wulkanicznych (w postaci chlorowodoru). Łatwo jest wypłukiwany jednak do wody, co prowadzi do powstawania chlorków i tlenochlorków w strefie wietrzenia (niszczenia skał) oraz w wodzie morskiej. Wskutek parowania (ewaporacji) dochodzi do tworzenia się koncentracji chlorków. Zjawisko to ma miejsce zwłaszcza w strefie klimatu zwrotnikowego suchego.
Najważniejsze minerały należące do chlorków to:
- halit (sól kuchenna, chlorek sodu),
- karnalit (uwodniony chlorek potasu i magnezu),
- sylwin (chlorek potasu).
Występują one powszechnie również na terenie Polski, jednak nie na powierzchni – woda powoduje ich odprowadzenie do roztworu.
Halit, czyli sól kuchenna, tworzy kryształy w kształcie sześcianów. W Grocie Kryształowej w kopalni Wieliczce widoczne są kryształy o długościach ścian sięgających 30 cm. Halit tworzy wielkie złoża skały określanej mianem soli kamiennej. Powstaje w wyniku krystalizacji z wody morskiej oraz w słonych jeziorach. W Polsce występuje w:
- zapadlisku przedkarpackim, w osadach morza mioceńskiego (zwłaszcza w Bochni i Wieliczce),
- w osadach morza permskiego na Kujawach i w Wielkopolsce (Inowrocław, Kłodawa),
- a także w skałach powstałych w tym samym zbiorniku morskim i znajdujących się na Dolnym Śląsku (kopalnie miedzi Legnicko-Głogowskiego Okręgu Miedziowego) oraz w okolicach Pucka nad Bałtykiem.
Karnalit tworzy kryształy o pokroju słupowym. Tak jak halit może być bezbarwny lub zabarwiony na różne kolory. Krystalizuje z wody morskiej, ale pojawia się również w okolicach ekshalacji wulkanicznych. Jest głównym składnikiem złóż soli potasowo-magnezowych. W Polsce pojawia się w Inowrocławiu i Kłodawie.
Kryształy sylwinu mają pokrój sześcianu. Tak jak karnalit może on wytrącać się z wód morskich oraz w słonych jeziorach, a także powstawać w związku z ekshalacjami wulkanicznymi. To ważne źródło potasu. W Polsce pojawia się w osadach permskiego morza, zwłaszcza w Inowrocławiu oraz Kłodawie.
Te sześcienne kryształy to sól kuchenna, czyli minerał halit, która wytrąciła się z cechsztyńskiego morza blisko 270 milionów lat temu. Złoża takiej soli są eksploatowane między innymi w Kłodawie w środkowej Polsce.
Kryształ minerału halitu, budującego sól kamienną. Sól kuchenna to drobne ziarna tego właśnie minerału.
Fluorki
Minerały zaliczane do tej grupy powstają w ostatnich etapach krystalizacji magmy, czyli w wyniku działalności pneumatolitycznej oraz hydrotermalnej. Tworzą się też w wyniku ekshalacji wulkanicznych. Oprócz fluorków w grupie tej umieszcza się również fluoroborany, fluorokrzemiany oraz fluorowęglany.
Najbardziej znanym – i najszerzej rozpowszechnionym fluorkiem jest fluoryt. W Polsce pojawia się on w bardzo wielu miejscach na Dolnym Śląsku. W Kletnie koło Stronia Śląskiego był on zresztą przedmiotem eksploatacji w XIX i XX wieku. Fluoryt znany jest też w dużych ilościach ze złóż barytu (Stanisławów koło Jawora), często znajdowany bywa też w żyłach przecinających granitoidy dolnośląskie. Większą rzadkość stanowią okazy pojawiające się na terenie Karpat fliszowych oraz w kopalniach soli na Kujawach.
Kryształy zielonego fluorytu z Chin. Fot. © jonnysek – Fotolia.com.
Żyłki fluorytu (fioletowy) razem z mlecznym kwarcem (biały). Kletno koło Stronia Śląskiego.
