Zaznacz stronę

Fosforany

Jest to jedna z gromad minerałów. Więcej informacji o klasyfikacji minerałów można znaleźć na tej stronie.

Do tej gromady należy stosunkowo dużo minerałów, jednak nie są one szeroko rozpowszechnione ze względu na niewielki udział fosforu w składzie skorupy ziemskiej. Tworzą się one głównie w wyniku procesów utleniania, rzadziej na skutek krystalizacji magmy, zwłaszcza jej ostatnich etapów (pneumatolitycznego i hydrotermalnego).

Dzielone są na następujące klasy:

  • fosforany bezwodne, w tym także zawierające drugi anion, inny niż fosforanowy,
  • fosforany uwodnione, w tym także z innym anionem,
  • fosforany kwaśne.

Kwaśne fosforany tworzą guano, czyli nawóz mineralny składający się z odchodów ptasich. Z kolei fosforany bezwodne powstają w późnych etapach krystalizacji magmy, występując w żyłach grubokrystalicznych skał o składzie granitoidów, czyli w tak zwanych pegmatytach. Mniej rozpowszechnione są fosforany uwodnione, spośród których najbardziej znany jest turkus, zaliczany do kamieni szlachetnych lub ozdobnych.

Wśród fosforanów bezwodnych wyróżnia się grupa apatytu. Jest ona obecna w niewielkich ilościach w skałach magmowych, ale niekiedy tworzy w nich duże nagromadzenia (na przykład na półwyspie Kola w Rosji). W wyniku działania procesów wietrzenia chemicznego, prowadzących do rozkładu skały, fosfor trafia do skał osadowych. Apatyty gromadzą się tam w osadach złożonych z minerałów ilastych, w bardzo drobnoziarnistych skałach okruchowych, często w związku z działalnością organizmów żywych. W ten sposób powstają skały bogate w fosfor, nazywane fosforytami. Występują one między innymi w Algierii, Maroku, Rosji i USA. W Polsce apatyty pojawiają się w pegmatytach dolnośląskich (Żółkiewka koło Strzegomia), a także w skałach przeobrażonych (Sławniowice koło Nysy). Z kolei fosforyty znane są z północno-wschodnich krańców Gór Świętokrzyskich, gdzie pojawiają się w skałach pochodzących z pogranicza kredy dolnej i górnej. Tworzą tam one 10 złóż, w XX wieku eksploatowano je w Annopolu.

Minerał apatyt.

Minerał apatyt. © James – Fotolia.com