Zaznacz stronę

Koralowce

Jedna z gromad należących do parzydełkowców. Zwierzęta te w większości (a koralowce – wyłącznie) zamieszkują wody morskie, samotnie lub kolonijnie. Dojrzałe osobniki mają postać meduzy, najczęściej wolno pływającej, albo polipa, który z reguły prowadzi osiadły tryb życia. Parzydełkowce posiadają jamę chłonno-trawiącą, do której przez otwór gębowy dostaje się woda zawierająca składniki odżywcze. Aktywne zdobywanie pokarmu umożliwiają im ramiona znajdujące się wokół otworu gębowego, na których umieszczone są komórki nazywane parzydełkami.

Koralowce to zwierzęta żyjące w wodach morskich o normalnym zasoleniu, najczęściej występujące w strefach płytkich i ciepłych. Niektóre koralowce zasiedlają jednak rejony bliskie biegunom, a także występują na dużych głębokościach, nawet do kilometra.

Niemal wszystkie koralowce żyją przyczepione do dna morskiego lub leżących na nim przedmiotów. W ciepłych i płytkich morzach są one tak liczne, że miejscami tworzą zwarte budowle rafowe, stanowiące dogodną niszę ekologiczną dla wielu innych grup zwierząt.

"Rekonstrukcja

Ciało koralowca to tak zwany polip. Tworzą one zewnętrzny szkielet. W pobliżu jego górnego otworu zlokalizowana jest tak zwana tarcza gębowa, powyżej której znajdują się ramiona służące do kierowania wody i znajdującego się w niej pokarmu do otworu gębowego.

Jama chłonąco-trawiąca koralowców często podzielona za pomocą przegród na osobne komory. Przegrodom tym odpowiadają elementy szkieletowe – tak zwane septa.

Polipy mogą żyć samodzielnie lub w koloniach. Współcześnie spotykane są zarówno formy osobnicze, jak i kolonijne.

Obecnie żyjące koralowce zalicza się do dwóch grup: koralowców sześcio- i ośmiopromiennych. Podgromady te wydzielono ze względu na liczbę przegród tworzących się w jamie chłonąco-trawiącej. Wśród paleontologów współczesne koralowce sześciopromienne określane są często łacińską nazwą Scleractinia (formalnie jest to jeden z rzędów tej podgromady).

Wymarłe grupy koralowców

Chociaż koralowce znajdowane są już w skałach datowanych na ordowik, to istniejące dzisiaj grupy pojawiły się dopiero w mezozoiku, czyli ponad 200 milionów lat później. Koralowce paleozoiczne zaliczane są do dwóch głównych grup: denkowców (Tabulata) oraz koralowców czteropromiennych (Rugosa). Oba te rzędy pojawiły się w ordowiku i wymarły w końcu permu.

W połączeniu z koralowcami sześciopromiennymi rzędy Rugosa i Tabulata stanowią trzy grupy skamieniałości powszechnie spotykane w zapisie kopalnym. Ich wymarli reprezentanci także zamieszkiwali głównie ciepłe i płytkie wody. Jednak ze względu na wędrówkę kontynentów skamieniałości koralowców Rugosa, Scleractinia i Tabulata można dzisiaj znaleźć na całym świecie. Są one łatwe do znalezienia także w Polsce.

Dewońskie koralowce gałązkowe z grupy denkowców (rodzaj Thamnopora). Rys. Edyta Felcyn.

Koralowce zaliczane do denkowców często tworzyły gałązkowe i drzewiaste kolonie przytwierdzone do dna morskiego. Powszechny w dewonie rodzaj Thamnopora. Rys. Edyta Felcyn.

Znajdowane skamieniałości koralowców można zaliczyć do jednej z trzech grup na podstawie następujących cech:

  1. Koralowce Tabulata:
    • są stosunkowo najłatwiejsze do rozpoznania,
    • są wyłącznie kolonijne
    • we wnętrzu szkieletu pojedynczego koralowca z reguły nie widać żadnych przegród,
    • są spotykane tylko w skałach paleozoicznych, od ordowiku do permu,
    • wnętrze szkieletu wypełnione jest często licznymi denkami, zorientowanymi prostopadle do ścian koralowca.
  2. Koralowce Rugosa:
    • mogły tworzyć formy osobnicze lub kolonijne,
    • jeżeli ściana zewnętrzna szkieletu jest zachowana, to często można na niej zaobserwować wyraźne zmarszczki,
    • są spotykane tylko w skałach paleozoicznych, od ordowiku do permu,
    • we wnętrzu szkieletu pojedynczego osobnika często znajdują się liczne elementy: septa, denka, a także pęcherzykowate struktury określane mianem dissepimentów,
    • kompletne szkielety koralowców osobniczych Rugosa mają często charakterystyczny, wygięty kształt, spowodowany innym niż w przypadku pozostałych grup sposobem przytwierdzania się larwy do podłoża,
    • najpewniejszym sposobem służącym do odróżniania koralowców z grup Rugosa i Scleractinia jest układ przegród (septów): zastosowanie tego kryterium wymaga jednak specjalistycznej wiedzy.
  3. Koralowce Scleractinia:
    • mogły tworzyć formy osobnicze lub kolonijne,
    • są spotykane tylko w skałach mezozoiku i kenozoiku, triasu do dziś,
    • we wnętrzu szkieletu z reguły dobrze widoczne są przegrody (septa); pozostałe elementy szkieletowe są słabiej wykształcone niż w przypadku koralowców z grupy Rugosa,
    • najpewniejszym sposobem służącym do odróżniania koralowców z grup Rugosa i Scleractinia jest układ przegród (septów): zastosowanie tego kryterium wymaga jednak specjalistycznej wiedzy.

Gdzie znaleźć koralowce?

Liczne skamieniałości koralowców można znaleźć w północnej Polsce, w zasięgu ostatniego zlodowacenia. Są one zachowane jako:

  • pojedyncze, wypreparowane kielichy koralowców Rugosa, znajdowane w piasku i żwirze,
  • otoczaki i fragmenty wapieni z kolonijnymi koralowcami Rugosa i Tabulata; na powierzchni takiego okazu widoczny jest charakterystyczny, wielokątny wzór (Tabulata) lub liczne sąsiadujące ze sobą okręgi (najczęściej Rugosa), a także charakterystyczne łańcuszki (Tabulata),
  • duże fragmenty mezozoicznych wapieni (jurakreda), zawierające koralowce z grupy z Scleractinia.
Skamieniałości osobniczych koralowców Rugosa (czteropromiennych) znalezione w narzutniakach Wielkopolski.

Osobnicze koralowce czteropromienne znalezione w osadach polodowcowych, datowane na sylur.

Pierwsze dwie z wymienionych grup skamieniałości zostały przywleczone przez lądolód skandynawski z rejonu Gotlandii (Szwecja). Są to okazy datowane przede wszystkim na sylur. Na terenie dzisiejszego Bałtyku istniały wówczas, to jest ponad 400 milionów lat temu, wielkie budowle tworzone przez organizmy morskie, przypominające dzisiejsze rafy. Europa znajdowała się wtedy na południowej półkuli i zbliżała się do równika. Ówczesna pozycja naszego kontynentu związana była z tektoniką płyt litosfery i będącą jej efektem wędrówką kontynentów.

Koralowce można również znaleźć na obszarze wyżyn środkowej i południowej Polski, gdzie odsłaniają się skały mezozoiczne. Są to skamieniałości przedstawicieli grupy Scleractinia. Koralowce te są mniej liczne niż znaleziska paleozoiczne z północnej Polski.

Nieco bardziej skomplikowana sytuacja geologiczna ma miejsce w rejonie Gór Świętokrzyskich oraz okolicach Krakowa i Zawiercia. Odsłaniają się tam (czyli są widoczne na powierzchni) mezozoiczne skały ze skamieniałościami przedstawicieli grupy Scleractinia, ale także wapienie i skały ilaste paleozoiku. Bardzo liczne koralowce należące do rzędów Rugosa i Tabulata można znaleźć zwłaszcza w osadach dewońskich. Odsłaniają się one na dużych obszarach Gór Świętokrzyskich, między innymi w okolicach Kielc i na terenie samego miasta (w większości kieleckich kamieniołomów), a także w rejonie wsi Dębnik koło Krzeszowic (Dolinki Podkrakowskie) i w okolicach Siewierza na północ od Katowic.

Dewońskie kolonijne koralowce czteropromienne (Rugosa).

Wypolerowana powierzchnia kolonii dewońskich koralowców czteropromiennych (Rugosa) z okolic Kielc (paleozoiczny trzon Gór Świętokrzyskich).

W skałach dewonu koralowce są bardzo częste i obok gąbek oraz ramienionogów stanowią najliczniej reprezentowaną grupę skamieniałości. W przypadku skał mezozoicznych jest inaczej. Koralowce znacznie ustępują w nich liczbą amonitom, gąbkom, a także małżom i ramienionogom.

Z czym można pomylić koralowce?

Ze względu na swoją bardzo zróżnicowaną budowę koralowce nie są łatwe do rozpoznania. Zbierając okazy ze skał mezozoicznych (głównie wapieni jurajskich) można je pomylić z gąbkami, które często mają kształt kielicha, a pory widoczne na ich powierzchni można mylnie zinterpretować jako elementy szkieletowe koralowców.

Kolonia paleozoicznych koralowców znaleziona w osadach polodowcowych północnej Polski.

Kolonia paleozoicznych koralowców znaleziona w osadach polodowcowych północnej Polski.

Podobny problem pojawia się w przypadku skał dewonu Gór Świętokrzyskich oraz południowej Polski. Koralowce również występują w nich razem z gąbkami, do których są podobne. Niekiedy odróżnienie obu tych grup skamieniałości może wymagać specjalistycznej wiedzy.

Nieco łatwiej poszukać skamieniałości koralowców w osadach polodowcowych północnej Polski. Okazy wypreparowane są stosunkowo proste do rozpoznania, choć zachowane częściowo szkielety osobniczych koralowców Rugosa mogą być niekiedy pomylone z fragmentami łodzikowców. Trudniejsze w oznaczeniu są okazy tkwiące w skale, choć i w tym przypadku ich rozpoznanie jest możliwe. Koralowce tworzą często wyraźne gałązki o średnicy około centymetra, niekiedy rozgałęzione, o okrągłym bądź owalnym przekroju poprzecznym. Inne grupy skamieniałości powszechnie spotykane w osadach polodowcowych (ramienionogi, małżoraczki, łodzikowce, liliowce) różnią się znacząco od koralowców i są łatwe do odróżnienia.

Koralowce Rugosa kolonijne - okres sylur, głaz narzutowy, Wielkopolska.

Kolonia koralowców czteropromiennych z okresu sylurskiego, przyniesiona przez lądolód plejstoceński na teren Wielkopolski.

Koralowce Rugosa kolonijne - okaz z głazu narzutowego, Wielkopolska.

Powiększenie zdjęcia powyżej. Szerokość obszaru na zdjęciu to około 2,5 cm. Widoczne są korality – szkielety osobników budujących kolonię koralowców – w przekroju poprzecznym do kierunku wzrostu.