Zaznacz stronę

Pierwiastki rodzime

Jest to jedna z gromad minerałów. Więcej informacji o klasyfikacji minerałów można znaleźć na tej stronie.

Minerały mające znikomy udział w budowie skorupy ziemskiej, nieprzekraczający promila. Są jednak bardzo charakterystyczne (w odróżnieniu od większości minerałów, które są związkami chemicznymi), mają również znaczenie dla gospodarki.

Wśród pierwiastków rodzimych – czyli występujących w postaci pierwiastkowej w sposób naturalny – wyróżniamy:

  • metale rodzime oraz ich stopy,
  • metale kruche rodzime
  • oraz niemetale rodzime.

Metale rodzime oraz ich stopy

Najbardziej znanym metalem występującym w postaci rodzimej jest złoto. Rzadko tworzy ono kryształy (w układzie regularnym), częściej spotykane jest w postaci grudek, blaszek, skupień dendrytowych (drzewiastych), w skałach osadowych pojawia się w postaci samorodków złota lub piasków złotonośnych.

Choć znane są bryły złota rodzimego o masie do kilkudziesięciu kilogramów, to jednak bardzo często minerał ten jest rozproszony jest w postaci tak drobnych ziaren, że jego rozpoznanie jest trudne nawet w obrazie mikroskopowym. Zazwyczaj złoto pojawia się w żyłach kwaśnych skał magmowych (czyli zawierających kwarc, najczęściej są nimi granitoidy).

Na terenie Polski złoto rodzime pozyskiwano (od czasów piastowskich do 1960 roku) ze złoża w Złotym Stoku. W innych stanowiskach jego występowania (Stara Góra koło Wojcieszowa, Radomice koło Wlenia; oba na Dolnym Śląsku) przedmiotem eksploatacji były głównie zasobne w złoto rudy arsenu. Piaski złotonośne znane są z aluwiów (osadów rzecznych) Dolnego Śląska.

Srebro rodzime również krystalizuje w układzie regularnym, jednak najczęściej występuje w postaci skupień pierzastych i siatkowych oraz drzewiastych (dendrytów). Jest ciągliwe i kowalne – tak jak złoto rodzime. Pojawia się w żyłach kwarcowych (a więc pochodzenia magmowego), ale także w skałach osadowych. Skupienia srebra rodzimego w ilościach nadających się do eksploatacji są stosunkowo rzadkie, znane między innymi z Kanady i Norwegii. Same minerały zawierające srebro są bardziej powszechne, w Polsce pojawiają się one w dużych ilościach w łupkach miedzionośnych w kopalniach miedzi na Dolnym Śląsku.

Inne metale rodzime ciężkie to platyna rodzima, znana z Brazylii oraz Rosji. Znana jest także miedź rodzima. Choć krystalizuje w układzie regularnym, to najczęściej tworzy skupienia ziarniste, dendrytyczne i siatkowate. Jej bardzo duże złoża znane są z USA (nad Jeziorem Górnym).

Największy samorodek złota z Kalifornii.

Największy samorodek złota znaleziony na terenie Kalifornii. Fot. Reno Chris.

Krystaliczne złoto.

Krystaliczne złoto (fot.
Rob Lavinsky / iRocks.com).

Metale rodzime kruche

Do tej grupy zaliczany jest:

  • arsen rodzimy (w Polsce znany z kopalni Wolność w Kowarach – w latach 20-tych XX wieku uzyskano tam 11 ton arsenu rodzimego – a także z Ciechanowic na wschód od Jeleniej Góry),
  • antymon rodzimy (pojawia się w żyle kwarcowej w Czarnowie koło Kamiennej Góry, na Dolnym Śląsku),
  • bizmut rodzimy (w Polsce znany z Dolnego Śląska: z Ciechanowic i Czarnowa, a także z Miedzianki na wschód od Jeleniej Góry, Kletna na SE od Kłodzka, z okolic Szklarskiej Poręby; większe złoża są w Boliwii, Czechach i w Niemczech).

W przypadku Polski szczególnie istotne są złoża arsenu. Kopalnia w Złotym Stoku w początkach XX wieku dawała co najmniej kilkanaście procent światowego wydobycia tego pierwiastka. Od 1960 roku pozostaje nieczynna. Obecnie pozyskiwanie arsenu ma coraz mniejsze znaczenie ze względu na zagrożenie dla środowiska.

Niemetale rodzime

W tej podgrupie znajdują się pierwiastki niemetaliczne – węgiel oraz siarka. Tworzą one następujące minerały:

  • grafit,
  • diament,
  • siarka rodzima.

Grafit na terenie Polski pojawia się przede wszystkim w postaci rozproszonej w skałach – tak zwanych łupków grafitowych – zawierających do około 10% węgla pierwiastkowego. Są one znane z wielu miejsc na Dolnym Śląsku.

O diamencie można przeczytać w katalogu kamieni szlachetnych i ozdobnych.

Siarka rodzima pojawia się jako produkt ekshalacji wulkanicznych, ale także w skałach osadowych. W tym drugim przypadku tworzy się ona w wyniku oddziaływania bakterii na gips. Wielkie złoża siarki, która powstała w ten sposób w miocenie, znane są z Polski, zwłaszcza z okolic Tarnobrzega, gdzie zostały odkryte w 1953 roku. Siarkę wydobywano jednak na terenie naszego kraju już w XV wieku.

Minerały Polski - siarka rodzima.

Siarka rodzima z okolic Tarnobrzega, ze złóż epoki mioceńskiej.