Ostatnia epoka geologiczna, w czasie której terytorium dzisiejszej Polski pokryte było w większości morzem. Wielka transgresja morska zaczęła się właśnie w eocenie, a zakończyła jeszcze przed następującym później oligocenem.
Wody mórz zalały niemal całą Polskę centralną i północną. Transgresja postępowała w północnego zachodu.
Podobne warunki panowały w Karpatach. Ten rejon stanowił jednak dno innego morza, łączącego się z leżącym dalej na południe oceanem Tetyda, oddzielającym Eurazję od Afryki.
Morze przykryło nawet Tatry, które dopiero później stały się górami. Na ich północnym przedpolu znajdował się zbiornik, na dnie którego powstawały osady fliszowe – naprzemianległe warstwy piaskowców oraz mułowców. Skały te zostały sfałdowane później, począwszy od schyłku oligocenu, budując dzisiejsze Beskidy.
Tatry – znajdujące się na południe od zbiorników fliszowych – nie stanowiły jeszcze formalnie części Europy. Wchodziły one w skład jednego z mikrokontynentów, który został przyłączony do Starego Kontynentu w trakcie orogenezy alpejskiej.
Najważniejsze fakty
- na rejon dzisiejszej Polski północnej i centralnej wkroczyło morze; transgresja odbywała się etapami,
- 41 mln lat temu – główna faza eoceńskiej transgresji morskiej; morze zalało niemal cały obszar Polski północnej i centralnej, aż po dzisiejszą Wyżynę Lubelską; w morzu odkładane były piaski, często z glaukonitem,
- 40 mln lat temu (priabon) – regresja morza; na wynurzonych obszarach osadzały się piaski (także z bursztynem) oraz muły; w zmniejszającym się zbiorniku morskim odkładane były tzw. iły septariowe,
- 38 mln lat temu – początek sedymentacji węgla brunatnego (środkowa i południowa część dzisiejszej Wielkopolski); apogeum nastąpiło w miocenie,
- intensywne procesy wietrzenia na obszarze dzisiejszych Sudetów, Wyżyny Krakowskiej oraz Gór Świętokrzyskich; zwietrzeliny nie były usuwane, ponieważ te obszary nie były jeszcze wyniesione; powstawała tak zwana paleoceńsko-eoceńsko powierzchnia zrównania (peneplena),
- przesuwanie się kontynentu ALCAPA (połączone fragmenty Alp Wschodnich, Zachodnich Karpat Wewnętrznych (czyli Tatr oraz Pienińskiego Pasa Skałkowego), Cisy) ku północy powodował ciągłe zwężanie basenów Karpat Zewnętrznych (dzisiejsze Beskidy); na południowym skraju basenów fliszowych Karpat Zewnętrznych istniała strefa subdukcji,
- w Karpatach Zewnętrznych (Beskidy) panowały nieprzerwanie warunki morskie; w zbiornikach morskich (częściach oceanu Tetyda) powstawały osady fliszowe – między innymi piaskowce, pstre łupki mułowcowe, a także margle, zlepieńce oraz rogowce,
- obszar tatrzański został zalany morzem, w którym powstawały wapienie numulitowe (zawierające liczne szkielety dużych otwornic bentonicznych – numulitów); w późnym eocenie osadzane były skały klastyczne – tzw. flisz podhalański,
- klimat cieplejszy niż w paleocenie,
- z końcem eocenu wyraźne ochłodzenie klimatu,
- w późnym eocenie powstawanie bursztynu; pojawienie się powszechnie występujących roślin szpilkowych wskazuje na ochłodzenie się klimatu.