Marmury są skałami przeobrażonymi powstającymi ze skał osadowych chemicznych – wapieni oraz dolomitów. Tworzą się w zróżnicowanym zakresie temperatur oraz ciśnień, w warunkach metamorfizmu regionalnego, czyli procesu przeobrażania skał zachodzącego w całych, rozległych kompleksach skalnych.
Podczas powstawania marmurów ziarna minerałów kalcytu i dolomitu, zazwyczaj bardzo małe, często niedostrzegalne gołym okiem w wapieniu, ulegają rekrystalizacji, stają się większe, dobrze widoczne, połyskujące na powierzchniach łupliwości. Proces ten nadaje charakterystyczny wygląd marmurom, które na nierównej powierzchni są wyraźnie krystaliczne, przypominające cukier („cukrowate”). Dzięki temu można próbować je odróżnić od wapieni i dolomitów, a więc skał osadowych. Proces przeobrażenia prowadzi ponadto do zatarcia śladów dawnego życia. W odróżnieniu od wapieni marmury nie zawierają zatem żadnych wyraźnych skamieniałości, i jest to kolejna cecha pozwalająca na odróżnienie marmurów od wapieni.
Marmury zbudowane wyłącznie z czystego kalcytu lub dolomitu są białe, jednak domieszki najczęściej zmieniają ich wygląd na bardziej atrakcyjny – kremowy i jasnoszary, różowy, ciemnoszary, zielonkawy. Skała może mieć jednolitą barwę lub wykazywać różnobarwne smugi, pasy i gniazda. Ich charakter i układ pozwala na odróżnienie najbardziej charakterystycznych odmian marmurów i na wskazanie miejsc ich pochodzenia.
W Polsce marmury występują na Dolnym Śląsku. O ich wyglądzie, pochodzeniu i historii można przeczytać na tej stronie.
Nie wszystkie skały określane potocznie mianem marmurów rzeczywiście nimi są. Dekoracyjne odmiany wapieni z Gór Świętokrzyskich oraz okolic Krakowa popularnie nazywane są marmurami, ale widoczne są w nich liczne, dobrze zachowane skamieniałości (to one zresztą nadają tym skałom ich unikalny, dekoracyjny charakter). Oznacza to, że wapienie te nie uległy procesom przeobrażenia, a zatem nie mogą być zaliczone do grupy skał metamorficznych – i w związku z tym nie są one też marmurami. Tak jest w przypadku tak zwanych „marmurów świętokrzyskich” (jedną z ich odmian są wapienie z Bolechowic), a także „czarnych marmurów” z Dębnika koło Krzeszowic, które znane są też pod poprawną geologicznie nazwą wapieni dębnickich.
Wykorzystanie marmurów
Marmur jako kamień dekoracyjny stał się sławny w starożytnej Grecji. Terminem tym określano jednak nie tylko prawdziwe marmury (czyli skały przeobrażone), ale także szerokie spektrum wapieni i wapieni krystalicznych. W wielu z nich zachowały się skamieniałości, nadające zresztą skale sporo dodatkowych walorów, jednoznacznie dowodzące, że „marmury” takie są w rzeczywistości skałami osadowymi zbudowanymi głównie z kalcytu.
Wśród greckich marmurów i wapieni krystalicznych ceniona była zwłaszcza odmiana Pentelikon, mlecznobiała, lekko prześwitująca. Pochodzi ona ze wzgórza o tej samej nazwie w Atenach, wykorzystywana była między innymi na Akropolu i Partenonie.
Z czasem centrum wydobycia przesunęło się na Półwysep Apeniński. Najbardziej znane stały się marmury z północnej Toskanii, z rejonu Carrary. Wciąż czynnych jest tam kilkaset kamieniołomów, a wydobycie przekracza milion ton rocznie.
Marmury karraryjskie są w rzeczywistości wapieniami krystalicznymi. Wydzielono wśród nich kilkadziesiąt odmian, w tym między innymi:
- statuario – cenny, o barwie kości słoniowej, przeświecający; z niego korzystał Michał Anioł,
- bardiglio – szara odmiana wykorzystywana jako okładziny, parapety, stopnice,
- arabescatos – odmiana o barwie różowawej.
W przeszłości marmury cenione były także poza Europą. Wykonano z nich między innymi mauzoleum Tadż Mahal (Agra, Indie). O użyciu marmuru jako surowca budowlanego i materiału dekoracyjnego wspomina także Biblia – został on wykorzystany w świątyni Salomona w Jerozolimie.
Historia wykorzystania marmuru opracowana na podstawie Sylwestrzak, H., Kachnic, J., 2010. Kamienne tworzywo sztuki. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń, 271 str.