Skała zbudowana głównie z minerału aktynolitu (należącego do grupy amfiboli), który tworzy zbite skupienia. Pod mikroskopem można zauważyć, że składają się one z bezładnie rozmieszczonych włóknistych kryształków, spilśnionych i wzajemnie się przerastających. Przerastanie się tych drobnych włókien zwiększa zwięzłość nefrytu. Podobne cechy wykazuje jadeit, który dla odmiany zbudowany jest z minerałów z grupy piroksenów. Przy dużej zwięzłości nefryt jest jednak stosunkowo miękki (6 stopień w skali Mohsa), a więc mniej twardy na przykład od kwarcu. Nadrabia to jednak wyjątkową zwięzłością (spoistością) – nie jest więc kruchy. Występuje w postaci soczewek w skałach nazywanych serpentynitami.
Nefryt zwykle jest zielony, ale w wielu odcieniach, a czasami również kremowy. Rzadko spotykane są odmiany czerwonawe. Intensywnie zielony nefryt bywa określany mianem żadu szpinakowego. Ciemniejsze okazy zawierają więcej żelaza, a mniej magnezu. Zabarwienie może być jednolite lub w postaci smug, plamek bądź żyłek o różnych odcieniach zieleni. Nefryt jest nieprzezroczysty, a w cienkich, polerowanych płytkach – przeświecający. Wykazuje połysk matowy lub tłusty (po wypolerowaniu).
Nefryt jest twardy (około 6-6,5 stopnia w skali Mohsa), ale nie tak twardy jak na przykład minerał kwarc. Jednak wykazuje on niezwykłą spoistość i zwięzłość. Wytrzymuje naciski o wiele większe niż potrzebne do skruszenia skały granitowej. Jest też bardzo trudny do rozbicia, jeśli do dyspozycji mamy tylko młotek, nawet z najtwardszej stali.
Nefryt był popularnym kamieniem ozdobnym już w starożytności. Przez wiele stuleci uważano jednak, że występuje on głównie w Azji (góry Kun-Lun i Sajany), co skłaniało archeologów do przypuszczenia, że neolityczne i starożytne nefrytowe ozdoby znajdowane na terenie Europy pochodziły z bardzo odległego importu. Tamtejsze nefryty powstały w strefie kontaktu pomiędzy skałami magmowymi głębinowymi – granitoidami – a serpentynitami.
W średniowieczu i w początkach wieków nowożytnych surowiec rzeczywiście pochodził ze środkowej Azji, a później z Ameryki, ponieważ stanowiska dolnośląskie nie były wtedy rozpoznane. Od XVIII wieku prowadzono jeszcze eksploatację nefrytu birmańskiego. Natomiast dopiero w 1885 roku odkryto złoże w Jordanowie koło Sobótki na Dolnym Śląsku. Później napotkano nefryt także w co najmniej kilkunastu innych miejscach znajdujących się w obrębie masywów zbudowanych ze skał serpentynitowych, na przestrzeni od Gogołowa (okolice Świdnicy) aż po Jordanów. Nefryty stąd pochodzące są ciemnozielone, a po wypolerowaniu wykazują zmienny odcień. Przerosty innych minerałów zmieniają barwę skały na różową lub niemal białą, pojawiają się w niej też białe żyłki minerału tremolitu (należącego do grupy amfiboli).
Nefryty z okolic Jordanowa Śląskiego powstały na skutek przeobrażenia skał serpentynitowych pod wpływem gorących roztworów oraz resztek stopu skalnego (magmy), z której wcześniej wykrystalizowały dolnośląskie gabra. Magma przedostawała się w głąb serpentynitów wzdłuż powierzchni spękań, uskoków oraz wzdłuż żył innych skał magmowych. To dlatego nefryty nie tworzą dużych warstw i pokładów, ale występują w sposób nieregularny, w postaci gniazd oraz żył.
Po odkryciu dolnośląskich nefrytów udało się zlokalizować kolejne europejskie stanowiska, między innymi w Alpach, południowej części Niemiec, w Apeninach, a także Finlandii. Również na terenie dzisiejszej Polski opisano następne, o wiele mniejsze wystąpienia tej cennej skały.
Przez wiele wieków przypisywano nefrytowi znaczenie lecznicze. Miał on pomagać na choroby nerek, czemu zresztą skała tam zawdzięcza swoją nazwę. Szczególnie ceniony był w Chinach, gdzie służył do wyrobu monet oraz insygniów władzy. Uchodził tam za najlepszy surowiec rzeźbiarski. Swoją popularność zawdzięczał przynajmniej częściowo ogromnej zwięzłości. Ten sam czynnik zadecydował zapewne o wyborze nefrytu jako surowca do produkcji kamiennych siekierek znajdowanych przez archeologów na terenie Europy.
Choć dolnośląskie złoża nefrytu odkryto w czasach, gdy teren ten znajdował się w granicach Niemiec, to Polacy mieli spory wkład w badania stanowisk tego kamienia ozdobnego – jednak nie w Europie, ale przede wszystkim w Azji. Złoża z centralnej Azji oraz Syberii opisywali w XIX wieku Karol Bohdanowicz, Jan Czerski oraz Leonard Jaczewski.
Inne stanowiska nefrytu znane są z Nowej Zelandii (ciemnozielony), południowej Australii (bardzo ciemna odmiana), Syberii (ciemnozielony z czarnymi plamkami), Brazylii, Tajwanu, Niemiec (góry Harzu), Szwajcarii oraz USA (między innymi stanu Kalifornia).
Dolnośląskie nefryty
- złoże w Jordanowie – jedno z najlepiej znanych na świecie, główne w Europie, odkryte w 1884 roku; nefryt ciemnozielony na granicy serpentynitu oraz innych skał (włóknisty, z wrostkami magnetytu, chromitu i zoisytu), a także jaśniejszy, nawet białawy, w postaci gruzłów w serpentynicie; struktura obu odmian jest zróżnicowana, częste są utwory włókniste, o igiełkach poskręcanych; największe kryształki mają do kilku mm długości, pokrój wąskich listewek oraz igiełkowy; nefryt jest tutaj zbudowany z minerałów tremolitu i aktynolitu z pilśniowymi przerostami, z częstymi przerostami zoisytu lub diopsydu; białawe zabarwienie ma związek z obecnością tremolitu ubogiego w żelazo,
- Kamienne Wzgórza obok Nasławic, między Tomicami i Glinicą, na wzgórzu na północny-zachód od Glinicy, na wzgórzu na wschód od Piotrówka, na wschód od Olesznej,
- Gogołów koło Świdnicy,
- Tomice, Piotrówek, Mleczna, Jańska Góra, Trzebnik koło Jordanowa Śląskiego,
- nefryt znajdowno też w kopalni złota i arsenu w Złotym Stoku, wspominał o tym nawet Goethe, w innych warunkach niż w Jordanowie – w urobku z dawnej Sztolni Książęcej, w skale diopsydowej, jako warstwa o grubości kilku centymetrów; nefryt był tam szarozielonawy, miejscami z czerwonawym odcieniem,
- Braszowice koło Ząbkowic Śląskich – na górze Stróżnik, nefryt na kontakcie serpentynitów z żyłami sjenitu kwarcowego,
- Siodłowice koło Ząbkowic Śląskich – na wzgórzu Siodlasta,
- niewielkie kawałeczki nefrytu też w żwirach rzecznych we wsi Stara Kamienica, Góry Izerskie,
- okolice Bolesławca i Lwówka Śląskiego – w osadach rzecznych sprzed zlodowaceń, rzadki, niewielkie okruchy.
