Zaznacz stronę

Łupki krystaliczne

Bardzo zróżnicowana grupa skał przeobrażonych, których wspólną cechą jest płytkowa oddzielność. Okazy tych skał łatwo rozpadają się na cienkie płytki wzdłuż płaszczyzn lub lekko pofalowanych powierzchni.

Krystaliczne łupki mogą zostać pomylone z mułowcami – skałami osadowymi okruchowymi, które zbudowane są często z cienkich warstewek. Wzdłuż ich granic skała łatwo ulega rozpadowi na płytki, i dlatego bywa potocznie nazywana łupkiem lub łupkiem mułowcowym. Są to jednak zupełnie inne skały, o odmiennej genezie, należące do skał osadowych.

Łupek - skała przeobrażona (metamorficzna).

Zdjęcie typowego łupka będącego skałą przeobrażoną, o powierzchni połyskującej srebrzystymi płatkami miki.

Łupki będące skałami przeobrażonymi można odróżnić od “łupków” osadowych dzięki ich wyraźniejszemu połyskowi, a niekiedy także dzięki widocznym ścianom kryształów. W skałach osadowych należącej do frakcji pyłowej (a do niej zaliczane są łupki mułowcowe) zazwyczaj wykazują słaby połysk, a na pewno nie widać w nich gołym okiem żadnych kryształów.

W łupkach krystalicznych powierzchnie wzdłuż których skała rozpada się na płytki nie wynikają z warstwowania (tak jak ma to miejsce w przypadku skał osadowych), ale z ułożenia kryształów minerałów w płaskich pakietach o różnym składzie chemicznym. Zjawisko pojawiania się powierzchni oddzielności na granicy tych warstewek jest nazywane foliacją.

Skład mineralny łupków decyduje o ich barwie, rodzaju połysku, twardości skały. Najbardziej typowe odmiany łupków krystalicznych to:

  • łupki łyszczykowe – najczęściej spotykane wśród łupków będący skałami przeobrażonymi; zawierają minerały z grupy łyszczyków (mik): biotyt, muskowit, serycyt (jeden z nich lub więcej), często są srebrzyste, o połyskujących powierzchniach foliacji,
  • łupki chlorytowe – nazwa tych łupków pochodzi od minerałów z grupy chlorytu; nadają one tym skałom charakterystyczną, ciemnozieloną barwę, miejscami (tam, gdzie chloryty uległy procesom niszczenia – wietrzenia chemicznego) rdzawą,
  • łupki talkowe – zawierają minerał talk, który powoduje, że skały te są charakterystycznie tłuste w dotyku; talk jest bardzo miękki (twardość w skali Mohsa wynosi 1) i samo dotknięcie łupka powoduje, że drobinki tego minerału odrywają się od skały, brudząc dłoń; barwa łupka talkowego zależy od innych występujących w nim minerałów, sam talk również może być różnie zabarwiony.

Do łupków krystalicznych podobne są też fyllity oraz łupki fyllitowe – inne rodzaje skał metamorficznych powstające ze słabo przeobrażonych skał osadowych okruchowych złożonych z ziaren o bardzo małej średnicy. Tak jak typowe łupki krystaliczne, tak i fyllity mogą się odznaczać bardzo dobrą oddzielnością, stąd też dla początkującego są one trudne do odróżnienia od pierwszych wymienionych skał. Zresztą, pod wpływem wyższych temperatur i ciśnień fyllity mogą stać się łupkami łyszczykowymi.

Łupki krystaliczne tworzą się najczęściej w wyniku przeobrażenia skał osadowych okruchowych o niewielkiej średnicy ziarna, takich jak pyłowce, mułowce oraz iłowce. Temperatury oraz ciśnienia wymagane do powstania łupków są względnie niewysokie (w porównaniu z innymi skałami przeobrażonymi), aczkolwiek niektóre z łupków łyszczykowych stanowią wyjątek.

Inną historię mają łupki talkowe, które tworzą się na skutek przeobrażenia skał magmowych głębinowych zawierających znikome ilości krzemionki (czyli tak zwanych skał zasadowych). Mogą się one pojawiać w miejscach, gdzie obecne są również skały budujące przed milionami lat dno nieistniejących już oceanów, w Polsce – na Dolnym Śląsku.

Łupek łyszczykowy z Gór Złotych.

Łupek łyszczykowy z Gór Złotych (okolice Lądka-Zdrój). Nazwa skały pochodzi od obecnych w jej składzie łyszczyków (mik), nadających jej charakterystyczny połysk. Szerokość okazu: 9 cm.

Łupek łyszczykowy z granatami.

Łupek łyszczykowy (zawierający mikę) z granatami (ciemne, wielościenne kryształy o pokroju izometrycznym, czyli o zbliżonych rozmiarach we wszystkich trzech głównych kierunkach). Okaz pochodzi z Gór Złotych, ma 9,5 cm szerokości.