Zaznacz stronę

Skamieniałości w zabytkach Trójmiasta

Wybierz się na spacer po budynkach Gdańska, Gdyni, Wejherowa oraz Żukowa, i zobacz pamiątki sprzed milionów lat ukryte w kamiennych posadzkach

Zobacz też taki sam przewodnik po skamieniałościach w zabytkach Olsztyna, Poznania oraz Warszawy.

Skamieniałości w zabytkach Trójmiasta.
Zabytki Trójmiasta kryją w sobie bardzo odległą historię. Liczoną nie w setkach, ale w milionach lat.

Ich posadzki i ściany często wyłożone są naturalnym kamieniem pochodzącym z kamieniołomów Polski, Szwecji i Niemiec. Te skały powstały miliony lat temu, w dawnych okresach dziejów Ziemi.

W dekoracyjnych kamieniach są skamieniałości – szczątki zwierząt z odległej przeszłości. Dzięki nim dowiemy się, jak wyglądała Polska i świat przed milionami lat. I cofniemy się w przeszłość aż o 450 milionów lat! Pora zatem na wyprawę nie tylko przez budynki Gdańska, Gdyni oraz Wejherowa, ale przede wszystkim – w czasie.

Mapa budynków ze skamieniałościami

Zobacz miejsca, w których możesz obejrzeć pamiątki z dalekiej przeszłości, do 450 milionów lat wstecz!

Jak wyglądają skamieniałości z budynków Trójmiasta?

Zobacz zdjęcia najważniejszych skamieniałości, które można zaobserwować w budynkach Gdańska, Gdyni oraz Wejherowa. Obejrzyj rekonstrukcje zwierząt, które pozostawiły nam te pamiątki sprzed milionów lat!

Łodzikowce

Skamieniałości łodzikowców widoczne są w brązowych i szarych płytkach posadzkowych w postaci jasnych, niemal białych muszli o kształcie strzały, czasami z wyraźnymi przegrodami. Można je zaobserwować między innymi w Bazylice Mariackiej, Archikatedrze Oliwskiej, a także kościołach św. Trójcy, św. Jana i św. Katarzyny. Są to najstarsze skamieniałości widoczne w zabytkach Trójmiasta.
Skały, w których widoczne są skamieniałości łodzikowców pochodzą ze znajdującej się na Bałtyku wyspy Olandii i nazywane bywają “szwedzkimi wapieniami”. Wapienie te powstały w morzu, którego rekonstrukcja widoczna jest na obrazie. Oprócz łodzikowców widoczne są pełzające po dnie .
Łodzikowce były groźnymi drapieżnikami okresu ordowickiego (czyli żyjącymi przed 450 milionami lat). Największe z nich dorastały kilku metrów długości! Ich muszle widoczne w posadzkach zabytków Trójmiasta mają nie więcej niż kilkadziesiąt centymetrów, ponieważ płytki przycinane były najczęściej do rozmiarów 44 na 44 cm.
Fragmenty muszli łodzikowców można znaleźć także na nadmorskich plażach oraz na wzgórzach Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego. One również pochodzą z Olandii oraz dna Bałtyku, a przyniósł je do Polski lądolód plejstoceński. Okazy takie mogą stać się ciekawym zaczątkiem własnej kolekcji skamieniałości.

Gąbki o kształcie kopuły

Skamieniałość stromatoporoida w dewońskim wapieniu z Bolechowic koło Kielc.
W wielu zabytkach Trójmiasta można zaobserwować posadzki wykonane z wapieni okresu dewońskiego – skał liczących sobie około 375 milionów lat. Są one wręcz wypełnione skamieniałościami, a bardzo liczne z nich to masywne gąbki kopułowe – to okrągłe, owalne lub nieregularne kształty, zazwyczaj nieco jaśniejsze lub ciemniejsze niż otaczająca je skała. Jeden taki okaz jest widoczny w lewym dolnym narożniku zdjęcia; ma on około 6 cm średnicy.
Skamieniałości gąbek są bardzo częste także w niemal czarnych wapieniach, które można obejrzeć w budynku dworca Gdynia Główna. Skały te pochodzą z kamieniołomu we wsi Dębnik niedaleko Krakowa.
Tak wygląda surowa powierzchnia wapienia z okresu sylurskiego, wypełnionego skamieniałościami gąbek oraz innych zwierząt żyjących w ciepłym morzu sprzed 420 milionów lat. Takie okazy można niekiedy znaleźć na bałtyckich plażach oraz w Trójmiejskim Parku Krajobrazowym!
Gąbki tworzyły w płytkich wodach morskich struktury podobne do współczesnych raf. Morze musiało być więc bardzo ciepłe. Rzeczywiście, Polska znajdowało się wówczas w rejonie równika, i to na południowej półkuli! Istnienie na terenie naszego kraju skał, które powstały w gorących morzach jest dowodem wędrówki kontynentów.
Gąbki te należały do wymarłej już grupy, którą badacze określają mianem stromatoporoidów. Budowały one potężne podwodne struktury podobne do współczesnych raf. To dlatego w pojedynczych płytkach można zobaczyć tak wiele skamieniałości tych zwierząt.

Najpiękniejsze i najbardziej liczne okazy tych zwierząt zobaczymy między innymi w posadzkach kościołów Bożego Ciała, św. Mikołaja oraz św. Józefa. Znajdują się one w płytach ciemnego, brunatnego wapienia dewońskiego z okolic Kielc.

Skamieniałości masywnych gąbek znajdują się też w wapieniach sylurskich. Na zdjęciu okazy z Archikatedry w Gdańsku-Oliwie. Większa z gąbek ma około 6 cm długości. Gąbki w wapieniach sylurskich są trudniej dostrzegalne niż w skałach okresu dewońskiego, gdyż barwą nie różnią się od swojego otoczenia.
Tak wyglądało morze, w którym żyły gąbki (rys. Edyta Felcyn). Kopulaste kształty spoczywające na dnie to ich szkielety. Skały, w których widoczne są skamieniałości gąbek pochodzą z okolic Kielc (tzw. wapienie z Bolechowic) oraz Krakowa (wapienie z Dębnika). A zatem morze takie musiało obejmować duże obszary dzisiejszej Polski. Istniało ono około 375 milionów lat temu, bo tyle liczą sobie skamieniałości gąbek.
Tak mogła wyglądać potężna struktura zbliżona do współczesnej rafy barierowej (rys. Szymon Górnicki). 375 milionów lat temu znajdowała się ona w okolicach Kielc, a porastały ją miliony gąbek i koralowców. Miała ona kilka do kilkunastu kilometrów szerokości, a jej długość mogła wynosić nawet kilkadziesiąt kilometrów.

Gąbki w kształcie gałązek

Bardzo liczne skamieniałości gąbek gałązkowych można zobaczyć w czarnych wapieniach z Dębnika koło Krakowa. Wyłożone są nimi ściany budynku dworca Gdynia Główna. Szkieleciki tych zwierząt, poprzewracane i pokruszone przez fale, tworzą potężne nagromadzenia skamieniałości.
Tak wyglądają skamieniałości gąbek gałązkowych w surowym, nieoszlifowanym kawałku skały wieku dewońskiego, pochodzącym z okolic Kielc. Szkielety ulegają niekiedy naturalnemu wypreparowaniu i są dobrze widoczne na powierzchni kamienia.
Skamieniałości gałązkowych gąbek (określanych niekiedy przez badaczy mianem amfipor) są bardzo częste także w brunatnych i czekoladowych wapieniach pochodzących z Bolechowic koło Kielc. Można je zobaczyć między innymi w kościołach Bożego Ciała, św. Jana i św. Mikołaja.
Gąbki w kształcie gałązek tworzyły na terenie Polski falujące “łąki”, rosnąc masowo w płytkich lagunach gorącego morza. Takie morze zalewało obszar naszego kraju około 375 milionów lat temu!

Koralowce

Oprócz bardzo licznych gąbek w wapieniach z okresu dewońskiego dostrzegalne są niekiedy szczątki koralowców. Skamieniałości tych zwierząt często są porośnięte cienką warstwą gąbek, tak jak na załączonym zdjęciu. Fotografia ma około 5 cm szerokości.
Tak mogły wyglądać masywne kolonie koralowców, które przed milionami lat porastały dno tropikalnego morza dzisiejszej Polski (rys. Jakub Kowalski).
Rzadziej spotykane są szkielety masywnych kolonii koralowców. Są one łatwe do przeoczenia, gdyż wapień, z którego wykonano płytki podłogowe wielu trójmiejskich zabytków, jest skałą miękką i łatwą do zarysowania. Silnie porysowane kolonie koralowców stają się mniej widoczne.

Tak jak masywne i gałązkowe gąbki skamieniałości koralowców liczą sobie około 375 milionów lat! Są one dowodem na istnienie w dalekiej przeszłości gorącego morza, które zajmowało teren dzisiejszej Polski.

A to rekonstrukcja drzewiastej kolonii koralowców z okresu dewońskiego (rys. Jakub Kowalski). Skamieniałości tych zwierząt można znaleźć tam, gdzie na ścianach i w posadzkach widoczne są płyty z wapienia z Bolechowic koło Kielc i/lub wapienia z Dębnika koło Krakowa, to jest w kościołach Bożego Ciała, św. Jana i św. Mikołaja, a także w budynku dworca Gdynia Główna.

Małże

Białe plamy o nieszablonowym kształcie widoczne w posadzkach wykonanych z dewońskiego wapienia z Bolechowic koło Kielc to nie czaszki małych zwierząt (takie skojarzenia niekiedy budzą), ale przekroje przez muszle wielkich małży z okresu dewonu, a więc sprzed około 375 milionów lat! Skamieniałości takie są szczególnie liczne w kościołach św. Bartłomieja w Gdańsku oraz św. Anny w Wejherowie.

Szerokość zdjęcia to około 10 cm.

Tak wygląda kompletna skamieniałość dużego małża z okresu dewońskiego, należącego do rodzaju Megalodon (nie należy go mylić z rekinem z gatunku C. megalodon). W płytach skał wapiennych widoczne są losowe przekroje przez muszle takich właśnie zwierząt. Okaz na zdjęciu ma około 8 cm długości.

Amonity

Przekroje przez zwinięte muszle należące do amonitów to częste znaleziska w jasnych wapieniach z okresu jurajskiego, a więc z czasów panowania dinozaurów. Skamieniałości takie można znaleźć zwłaszcza w posadzkach Archikatedry Oliwskiej oraz Galerii Bałtyckiej. Muszle amonitów widoczne w budynkach Trójmiasta liczą sobie około 160 milionów lat!
Oto rekonstrukcja amonita (rys. Edyta Felcyn). Te wymarły zwierzęta należały do głowonogów, a więc były spokrewnione z dzisiejszymi ośmiornicami.
A oto inny przekrój przez muszlę amonita. Okaz pochodzi z posadzki Archikatedry Oliwskiej. W dolnej części zdjęcia widoczny jest fragment szkieletu gąbki, z widocznymi porami przebijającymi jego grubą ścianę. Szerokość fotografii to około 10 cm.
Tak wyglądało morze, w którym pływały amonity (rys. Edyta Felcyn). Znajdowało się ono na terenie niemal całej Polski około 160 milionów lat temu, w później jurze. Skamieniałości tych zwierząt w wielu przypadkach pochodzą z wapieni eksploatowanych w rejonie miejscowości Morawica na południe od Kielc.

Gąbki w kształcie kielicha

Skamieniałości tych zwierząt widoczne są w jasnych wapieniach okresu jurajskiego, które oglądać można między innymi w posadzkach Archikatedry Oliwskiej, a także kościołów św. Jakuba w Gdańsku oraz św. Anny w Wejherowie. Gąbki widoczne są w nich w postaci losowych przekrojów przez ich szkielety.

Najłatwiej jest rozpoznać przekroje poprzeczne do kielicha: gąbki widoczne są w takim przypadku w postaci okręgów lub owali z grubymi ścianami, w których zaznacza się perforacja (można zauważyć liczne pory przebijające gąbkę). Tak grubych ścian nie mają inne skamieniałości, natomiast gąbki masywne z okresu dewońskiego nie miały kielicha.

Tak wygląda rekonstrukcja kielichowatej gąbki (rys. Jakub Kowalski). Takie zwierzęta (to nie są rośliny!) porastały dno morza, które pokrywało Polskę około 160 milionów lat temu, a także w okresie od około 90 do 70 milionów lat temu.

Co można zobaczyć w każdym z obiektów?

Bazylika Mariacka w Gdańsku.

Bazylika Mariacka w Gdańsku

W posadzce świątyni znajdują się:

Posadzka jest silnie zużyta, ale mimo to dostrzegalne są w niej bardzo liczne skamieniałości.

Kościół św. Jana w Gdańsku

Doskonale wypolerowana posadzka tego kościoła wykonana jest między innymi z czerwonych i szarych wapieni z wyspy Olandii, tworząca wzór szachownicy i zawierająca liczne skamieniałości łodzikowców.

Progi świątyni wykonano z kolei z wapieni okresu sylurskiego, które zawierają bardzo liczne, owalne szkielety skamieniałych gąbek.

Kościół św. Józefa w Gdańsku

W posadzce tej świątyni można dostrzec liczne skamieniałości gąbek znajdujące się w ciemnych (dewońskich) oraz w jasnych (jurajskich) wapieniach.

Konkatedra greckokatolicka pw. św. Bartłomieja i Opieki Najświętszej Bogurodzicy w Gdańsku

W brązowych płytkach posadzki świątyni, wykonanych z dewońskiego wapienia z okolic Kielc, widoczne są liczne okrągłe, owalne i nieregularne skamieniałości gąbek, a także fantazyjne, białe kształty – są to przekroje przez muszle wielkich małży. Zwierzęta te budowały w okresie dewońskim strukturę przypominającą dzisiejszą rafę barierową Australii. Teren Polski znajdował się wówczas niedaleko równika!
Galeria Bałtycka.

Galeria Bałtycka

Jedyny obiekt na trasie, który nie jest zabytkiem. Znalazł się on jednak w przewodniku ze względu na piękne posadzki wykonane z jasnych wapieni okresu jurajskiego z okolic Kielc. Skały te powstały w morzu zalewającym teren Polski w czasach, gdy na lądach królowały dinozaury. W płytkach wapienia można zobaczyć skamieniałości:

  • zwiniętych muszli amonitów,
  • gąbek, które widoczne są w postaci okrągłych i owalnych przekrojów, z widocznymi ścianami przebitymi przez liczne pory,
  • rzadsze są przypominające strzały skamieniałości belemnitów.

Budynek dworca Gdynia Główna

Czarne płyty znajdujące się w posadzkach i na ścianach budynku dworca Gdynia Główna to wapień z Dębnika – jeden z najpiękniejszych polskich kamieni ozdobnych, nazywany niekiedy (niepoprawnie) “czarnym marmurem”. To z niego wykonane są wnętrza katedry na Wawelu. Ten piękny kamień liczy sobie około 375 milionów lat, a widoczne w nim jasne plamy to skamieniałości gąbek:

  • niektóre z nich mają kształty zbliżone do kopuły, inne są nieregularne,
  • można również zaobserwować płyty wypełnione robakowatymi kształtami – to gąbki w kształcie gałązek, które zasiedlały płytkie laguny w ciepłym, niemal równikowym morzu, zalewającym w okresie dewońskim tereny dzisiejszej Polski.

Sanktuarium Pasyjno-Maryjne w Wejherowie

Kościół pod wezwaniem św. Anny kryje w sobie posadzkę wykonaną z:

Kościół świętego Mikołaja w Gdańsku.

Bazylika świętego Mikołaja w Gdańsku

Jedno najpiękniejszych stanowisk ze skamieniałościami, jakie ulokowane jest w zabytkach Gdańska. W posadzce tej świątyni można zobaczyć:

  • duże, białe płyty wykonane z wapienia sylurskiego z Gotlandii, zawierające bardzo liczne, owalne i okrągłe skamieniałości gąbek z grupy stromatoporoidów; znajdują się one głównie w południowej nawie,
  • w południowej nawie znajdują się się również mniejsze płytki wykonane ze starszych o kilkadziesiąt milionów lat czerwonych wapieni z wyspy Olandii; zawierają one niewiele skamieniałości łodzikowców; uszkodzone płytki zastąpione są wapieniami dewonu, opisanymi w następnym punkcie,
  • w kruchcie i nawie głównej znajdują się pięknie wypolerowane płytki wykonane z brązowych wapieni dewonu; widoczne są w nich liczne skamieniałości gąbek, a także koralowców,
  • płytki z wapieni dewonu tworzą szachownicę z jasnymi wapieniami z okresu jurajskiego, a więc z czasów panowania dinozaurów; widoczne są w nich skamieniałości niewielkich gąbek (okręgi o grubych ścianach, nieco ciemniejsze od otaczającej skały) i rzadkie amonity.

Kościół św. Katarzyny w Gdańsku

Niedaleko wejścia do świątyni widoczna jest duża płyta wapienia z okresu ordowickiego, zawierająca duże skamieniałości łodzikowców. Niektóre z muszli tych zwierząt, przypominających kształtem strzałę, osiągają nawet kilkadziesiąt centymetrów długości!

Kościół św. Jakuba w Gdańsku

Jurajska posadzka – zbudowana z płyt wapiennych pochodzących z czasów, gdy na Ziemi królowały dinozaury – zawiera liczne skamieniałości morskich gąbek. Można je rozpoznać po kolistym lub owalnym zarysie oraz grubych, poprzebijanych porami ścianach.

Polskokatolicki kościół Bożego Ciała w Gdańsku

Świątynia, w której można doskonale zaobserwować skamieniałości zwierząt, które 375 milionów lat temu budowały w okolicach dzisiejszych Kielc strukturę podobną do rafy barierowej Australii. Szczególnie liczne są gałązkowe gąbki, które tworzyły falujące łąki w płytkich lagunach, a także kopulaste, masywne gąbki zasiedlające głębsze i mniej spokojne części dawnej rafy. To wspaniały dowód na to, że teren Polski znajdował się niegdyś w niskich szerokościach geograficznych, czyli blisko równika, w miejscu, gdzie mogły powstawać budowle rafowe.

Bazylika archikatedralna w Gdańsku-Oliwie

W bazylice widoczne są bardzo liczne i zróżnicowane skamieniałości. Najstarsze z nich mają znacznie ponad 400 milionów lat!

  • Szaro-czerwona posadzka naw oraz transeptu i ambitu świątyni wykonana jest z wapienia ze szwedzkiej wyspy Olandii. W płytkach ułożonych w szachownicę widoczne są liczne skamieniałości łodzikowców, przypominające swym kształtem strzały. To najstarsze skamieniałości bazyliki.
  • W kaplicy św. Krzyża widoczne są jasne płytki wykonane z wapienia jurajskiego. Widoczne są w nim skamieniałe muszle amonitów oraz gąbki.
  • Niektóre progi wykonane są z jasnego wapienia sylurskiego – skamieniałej rafy sprzed ponad 420 milionów lat, z licznymi, owalnymi szczątkami masywnych gąbek.
  • W klasztorze można zaobserwować posadzki wykonane z brunatnych wapieni dewonu. W nich również widoczne są skamieniałości masywnych gąbek, a także szczątki małży i koralowców.

Kolegiata Świętej Trójcy w Wejherowie

Posadzki świątyni wykonane są z dobrze przeszlifowanych płyt z ordowickiego wapienia ze szwedzkiej wyspy Olandii. Jasne strzały widoczne w płytkach to skamieniałości łodzikowców. Są to najstarsze ślady życia, jakie można obserwować w zabytkach Trójmiasta. Liczą sobie blisko 450 milionów lat!

Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Żukowie

W posadzce kościoła wykonanej z płyt ordowickiego wapienia ze szwedzkiej wyspy Olandii można obejrzeć liczne skamieniałości łodzikowców. Zwierzęta te żyły w okresie ordowickim, blisko 450 milionów lat temu, i były jednymi z najgroźniejszych drapieżników morskich wszechczasów. Największe z nich dorastały blisko 10 metrów długości. (Fot. Gdaniec – Wikimedia Commons).

Zobacz więcej zdjęć skamieniałości

Muszla łodzikowca z posadzki jednej z naw Archikatedry Oliwskiej. Długość okazu: około 15 cm.
Skamieniałości gąbek widoczne w ścianach budynku dworca Gdynia Główna.
Skamieniałości gąbek w okresu dewońskiego widoczne w posadzce kościoła św. Jana w Gdańsku.
Skamieniałe muszle łodzikowców z posadzki jednej z naw Archikatedry Oliwskiej. To najstarsze skamieniałości, jakie można zobaczyć w zabytkach Trójmiasta.
Skamieniałości gąbek w wapieniu z okresu dewońskiego. Okazy z kościoła św. Mikołaja w Gdańsku. Owalne skamieniałości mają około 5 cm średnicy.
Skamieniałości gąbek w dewońskich wapieniach w kościele św. Mikołaja w Gdańsku (brunatne płytki). Jasne płyty to wapień z okresu jurajskiego, w którym spotykane są amonity i gąbki.

Co dalej?

Katalog skamieniałości

Zajrzyj do katalogu skamieniałości Żywej Planety. Zobacz co można znaleźć podczas samodzielnych poszukiwań skamieniałości: nad brzegiem morza, w starych żwirowniach, w Trójmiejskim Parku Krajobrazowym…

Polska na równiku

Przeczytaj o rafach, które znajdowały się na terenie naszego kraju, gdy Polska była w pobliżu równika!

Skamieniałości: podręcznik

Pobierz podręcznik Skamieniałości: Jak szukać, znaleźć i rozpoznać. Zacznij swoje poszukiwania śladów dawnego życia.

Polska w czasach dinozaurów

Obejrzyj rekonstrukcję jurajskiego morza z czasów dinozaurów. Skamieniałości zwierząt zasiedlających to morze znajdziesz w zabytkach Trójmiasta.
Autor wycieczki dziękuje Pani Magdalenie Maliszewskiej za wskazanie skamieniałości w Żukowie oraz za ich zdjęcia.