Skamieniałości w zabytkach Trójmiasta

Łodzikowce były groźnymi drapieżnikami okresu ordowickiego (czyli żyjącymi przed 450 milionami lat). Największe z nich dorastały kilku metrów długości! Ich muszle widoczne w posadzkach zabytków Trójmiasta mają nie więcej niż kilkadziesiąt centymetrów, ponieważ płytki przycinane były najczęściej do rozmiarów 44 na 44 cm.

Fragmenty muszli łodzikowców można znaleźć także na nadmorskich plażach oraz na wzgórzach Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego. One również pochodzą z Olandii oraz dna Bałtyku, a przyniósł je do Polski lądolód plejstoceński. Okazy takie mogą stać się ciekawym zaczątkiem własnej kolekcji skamieniałości.

Gąbki te należały do wymarłej już grupy, którą badacze określają mianem stromatoporoidów. Budowały one potężne podwodne struktury podobne do współczesnych raf. To dlatego w pojedynczych płytkach można zobaczyć tak wiele skamieniałości tych zwierząt.

Najpiękniejsze i najbardziej liczne okazy tych zwierząt zobaczymy między innymi w posadzkach kościołów Bożego Ciała, św. Mikołaja oraz św. Józefa. Znajdują się one w płytach ciemnego, brunatnego wapienia dewońskiego z okolic Kielc.

Skamieniałości masywnych gąbek znajdują się też w wapieniach sylurskich. Na zdjęciu okazy z Archikatedry w Gdańsku-Oliwie. Większa z gąbek ma około 6 cm długości. Gąbki w wapieniach sylurskich są trudniej dostrzegalne niż w skałach okresu dewońskiego, gdyż barwą nie różnią się od swojego otoczenia.

Tak wyglądało morze, w którym żyły gąbki (rys. Edyta Felcyn). Kopulaste kształty spoczywające na dnie to ich szkielety. Skały, w których widoczne są skamieniałości gąbek pochodzą z okolic Kielc (tzw. wapienie z Bolechowic) oraz Krakowa (wapienie z Dębnika). A zatem morze takie musiało obejmować duże obszary dzisiejszej Polski. Istniało ono około 375 milionów lat temu, bo tyle liczą sobie skamieniałości gąbek.

Tak mogła wyglądać potężna struktura zbliżona do współczesnej rafy barierowej (rys. Szymon Górnicki). 375 milionów lat temu znajdowała się ona w okolicach Kielc, a porastały ją miliony gąbek i koralowców. Miała ona kilka do kilkunastu kilometrów szerokości, a jej długość mogła wynosić nawet kilkadziesiąt kilometrów.

Skamieniałości gałązkowych gąbek (określanych niekiedy przez badaczy mianem amfipor) są bardzo częste także w brunatnych i czekoladowych wapieniach pochodzących z Bolechowic koło Kielc. Można je zobaczyć między innymi w kościołach Bożego Ciała, św. Jana i św. Mikołaja.

Gąbki w kształcie gałązek tworzyły na terenie Polski falujące „łąki”, rosnąc masowo w płytkich lagunach gorącego morza. Takie morze zalewało obszar naszego kraju około 375 milionów lat temu!

Rzadziej spotykane są szkielety masywnych kolonii koralowców. Są one łatwe do przeoczenia, gdyż wapień, z którego wykonano płytki podłogowe wielu trójmiejskich zabytków, jest skałą miękką i łatwą do zarysowania. Silnie porysowane kolonie koralowców stają się mniej widoczne.

Tak jak masywne i gałązkowe gąbki skamieniałości koralowców liczą sobie około 375 milionów lat! Są one dowodem na istnienie w dalekiej przeszłości gorącego morza, które zajmowało teren dzisiejszej Polski.

A to rekonstrukcja drzewiastej kolonii koralowców z okresu dewońskiego (rys. Jakub Kowalski). Skamieniałości tych zwierząt można znaleźć tam, gdzie na ścianach i w posadzkach widoczne są płyty z wapienia z Bolechowic koło Kielc i/lub wapienia z Dębnika koło Krakowa, to jest w kościołach Bożego Ciała, św. Jana i św. Mikołaja, a także w budynku dworca Gdynia Główna.

Tak wygląda kompletna skamieniałość dużego małża z okresu dewońskiego, należącego do rodzaju Megalodon (nie należy go mylić z rekinem z gatunku C. megalodon). W płytach skał wapiennych widoczne są losowe przekroje przez muszle takich właśnie zwierząt. Okaz na zdjęciu ma około 8 cm długości.

A oto inny przekrój przez muszlę amonita. Okaz pochodzi z posadzki Archikatedry Oliwskiej. W dolnej części zdjęcia widoczny jest fragment szkieletu gąbki, z widocznymi porami przebijającymi jego grubą ścianę. Szerokość fotografii to około 10 cm.

Tak wyglądało morze, w którym pływały amonity (rys. Edyta Felcyn). Znajdowało się ono na terenie niemal całej Polski około 160 milionów lat temu, w później jurze. Skamieniałości tych zwierząt w wielu przypadkach pochodzą z wapieni eksploatowanych w rejonie miejscowości Morawica na południe od Kielc.

Tak wygląda rekonstrukcja kielichowatej gąbki (rys. Jakub Kowalski). Takie zwierzęta (to nie są rośliny!) porastały dno morza, które pokrywało Polskę około 160 milionów lat temu, a także w okresie od około 90 do 70 milionów lat temu.

Jedno najpiękniejszych stanowisk ze skamieniałościami, jakie ulokowane jest w zabytkach Gdańska. W posadzce tej świątyni można zobaczyć:

• duże, białe płyty wykonane z wapienia sylurskiego z Gotlandii, zawierające bardzo liczne, owalne i okrągłe skamieniałości gąbek z grupy stromatoporoidów; znajdują się one głównie w południowej nawie,
• w południowej nawie znajdują się się również mniejsze płytki wykonane ze starszych o kilkadziesiąt milionów lat czerwonych wapieni z wyspy Olandii; zawierają one niewiele skamieniałości łodzikowców; uszkodzone płytki zastąpione są wapieniami dewonu, opisanymi w następnym punkcie,
• w kruchcie i nawie głównej znajdują się pięknie wypolerowane płytki wykonane z brązowych wapieni dewonu; widoczne są w nich liczne skamieniałości gąbek, a także koralowców,
• płytki z wapieni dewonu tworzą szachownicę z jasnymi wapieniami z okresu jurajskiego, a więc z czasów panowania dinozaurów; widoczne są w nich skamieniałości niewielkich gąbek (okręgi o grubych ścianach, nieco ciemniejsze od otaczającej skały) i rzadkie amonity.

Niedaleko wejścia do świątyni widoczna jest duża płyta wapienia z okresu ordowickiego, zawierająca duże skamieniałości łodzikowców. Niektóre z muszli tych zwierząt, przypominających kształtem strzałę, osiągają nawet kilkadziesiąt centymetrów długości!

Jurajska posadzka – zbudowana z płyt wapiennych pochodzących z czasów, gdy na Ziemi królowały dinozaury – zawiera liczne skamieniałości morskich gąbek. Można je rozpoznać po kolistym lub owalnym zarysie oraz grubych, poprzebijanych porami ścianach.

Świątynia, w której można doskonale zaobserwować skamieniałości zwierząt, które 375 milionów lat temu budowały w okolicach dzisiejszych Kielc strukturę podobną do rafy barierowej Australii. Szczególnie liczne są gałązkowe gąbki, które tworzyły falujące łąki w płytkich lagunach, a także kopulaste, masywne gąbki zasiedlające głębsze i mniej spokojne części dawnej rafy. To wspaniały dowód na to, że teren Polski znajdował się niegdyś w niskich szerokościach geograficznych, czyli blisko równika, w miejscu, gdzie mogły powstawać budowle rafowe.

W bazylice widoczne są bardzo liczne i zróżnicowane skamieniałości. Najstarsze z nich mają znacznie ponad 400 milionów lat!

• Szaro-czerwona posadzka naw oraz transeptu i ambitu świątyni wykonana jest z wapienia ze szwedzkiej wyspy Olandii. W płytkach ułożonych w szachownicę widoczne są liczne skamieniałości łodzikowców, przypominające swym kształtem strzały. To najstarsze skamieniałości bazyliki.
• W kaplicy św. Krzyża widoczne są jasne płytki wykonane z wapienia jurajskiego. Widoczne są w nim skamieniałe muszle amonitów oraz gąbki.
• Niektóre progi wykonane są z jasnego wapienia sylurskiego – skamieniałej rafy sprzed ponad 420 milionów lat, z licznymi, owalnymi szczątkami masywnych gąbek.
• W klasztorze można zaobserwować posadzki wykonane z brunatnych wapieni dewonu. W nich również widoczne są skamieniałości masywnych gąbek, a także szczątki małży i koralowców.

Posadzki świątyni wykonane są z dobrze przeszlifowanych płyt z ordowickiego wapienia ze szwedzkiej wyspy Olandii. Jasne strzały widoczne w płytkach to skamieniałości łodzikowców. Są to najstarsze ślady życia, jakie można obserwować w zabytkach Trójmiasta. Liczą sobie blisko 450 milionów lat!

W posadzce kościoła wykonanej z płyt ordowickiego wapienia ze szwedzkiej wyspy Olandii można obejrzeć liczne skamieniałości łodzikowców. Zwierzęta te żyły w okresie ordowickim, blisko 450 milionów lat temu, i były jednymi z najgroźniejszych drapieżników morskich wszechczasów. Największe z nich dorastały blisko 10 metrów długości. (Fot. Gdaniec – Wikimedia Commons).