Paleocen to początek ekspansji ssaków, które zajęły miejsce po wymarłych w końcu kredy wielkich gadach. Na zdjęciu współczesny rzęsorek (fot. Markus Nolf).
Zobacz także Paleocen w Polsce
Umowna jednostka geologiczna dziejów Ziemi o randze epoki (zobacz Tabela stratygraficzna. Jest to pierwsza, najstarsza epoka paleogenu – i jednocześnie pierwsza epoka kenozoiku.
Początek paleocenu został wydatowany na około 65 mln lat temu. Paleocen następuje po okresie kredowym i wchodzi w skład ery kenozoicznej oraz okresu paleogeńskiego. Jego początek stanowi zatem wielkie wymieranie kredowe. Paleocen zakończył się około 56 mln lat temu. Kolejną epoką był eocen.
Świat w paleocenie (60 mln lat temu). Na południe od Eurazji rozciągał się nieistniejący dziś ocean Tetyda. Północno-zachodni kraniec Europy znajdował się w bliskim sąsiedztwie Grenlandii. Uwaga – pasma górskie, wyżyny oraz niziny zaznaczone na mapie nie istniały w momencie, który prezentuje rekonstrukcja. Przeczytaj więcej o rekonstrukcji i zobacz źródła danych.
Paleocen został podzielony przez geologów na trzy wieki: dan (najstarszy), zeland i tanet.
Najważniejsze wydarzenia
- ok. 56 mln lat temu miał miejsce epizod globalnego ocieplenia 23 st. C na biegunie północnym (tak zwane paleoceńsko-eoceńskie optimum klimatyczne),
- trwała orogeneza alpejska; w najpóźniejszej kredzie sfałdowany został między innymi obszar leżącego w Polsce Pienińskiego Pasa Skałkowego – ruchy te zakończyły się z początkiem paleocenu; niepokój tektoniczny na południowym obrzeżeniu ówczesnej Eurazji, związany w orogenezą alpejską, trwał jednak nadal,
- koniec powstawania trap dekańskich – olbrzymich pokryw lawowych tworzących się na przełomie mezozoiku i kenozoiku na obszarze dzisiejszego Półwyspu Indyjskiego, a wówczas samodzielnego kontynentu zmierzającego ku kolizji z Azją,
- pasywne krawędzie kontynentów sąsiadujących z powstałym w mezozoiku Oceanem Atlantyckim zostały wydźwignięte; doprowadziło to między innymi do ustąpienia morza z rozległych obszarów Europy Środkowej i Zachodniej (tak zwana faza laramijska na przełomie późnej kredy oraz paleocenu).
Najważniejsze fakty związane z biosferą
- szybka ewolucja otwornic planktonicznych, które bardzo poważnie odczuły wymieranie na granicy kredy i paleogenu; silną radiację przeżył również wapienny nanoplankton,
- ograniczony rozwój raf koralowych,
- rośliny kwiatowe były już powszechne,
- ekspansja ssaków wywołana zwolnieniem nisz ekologicznych zajmowanych w mezozoiku przez wielkie gady; pojawienie się gryzoni.
