Zaznacz stronę

Oliwiny

Grupa minerałówkrzemianów magnezu i żelaza. Tworzą one tak zwany szereg kryształów mieszanych (inaczej szereg izomorficzny), zawierający różne ilości obu wymienionych pierwiastków. Skrajne człony tego szeregu to fajalit (krzemian żelaza) oraz forsteryt (krzemian magnezu). Pomiędzy nimi znajdują się oliwiny w składzie których znajduje się zarówno żelazo, jak i magnez.

Powstawanie kryształów mieszanych jest efektem podstawiania wybranych jonów (atomów) w sieci krystalicznej innymi jonami/atomami. W przypadku oliwinów dotyczy to magnezu i żelaza. Oliwiny tworzą ciągły szereg izomorficzny, a zatem każdy kryształ oliwinu może zawierać dowolne proporcje obu podstawiających się pierwiastków. Zjawisko zastępowania podobnych jonów w sieci krystalicznej nazywane jest również diadochią.

Bazalt z Dolnego Śląska z oliwinami - bomba oliwinowa albo ksenolit.

Skupienie zielonkawych oliwinów w bazalcie. Skupienia takie określane są mianem “bomb oliwinowych”, a także porwaków (ksenolitów). Na zdjęciu okaz z Dolnego Śląska.

Najliczniej występują oliwiny o wyraźnej przewadze magnezu nad żelazem. Tego pierwszego pierwiastka jest około 85-90%. Takie oliwiny określane są mianem chryzolitu. Jest to kamień ozdobny.

Oliwiny są minerałami podatnymi na wietrzenie oraz na przemiany zachodzące pod wpływem procesów działających w ostatnich etapach krystalizacji magmy. Stają się one wówczas minerałami z grupy serpentynów (jest to proces tak zwanej serpentynizacji), a niekiedy także piroksenami bądź amfibolami.

Minerały zaliczane do grupy oliwinów krystalizują w układzie rombowym. Wykazują niewyraźną łupliwość oraz stosunkowo dużą twardość (blisko 7 w skali Mohsa). Zabarwione są najczęściej na różne odcienie zieleni; mogą być też czarne. Pod wpływem wietrzenia zmieniają kolor na żółty lub czerwonobrunatny, co wiąże się z wydzielaniem żelaza.

Oliwiny pojawiają się najczęściej w skałach magmowych ubogich w krzemionkę. Skały magmowe głębinowe obfite w oliwiny to perydotyty (gdy oliwiny stanowią w perydotycie ponad 90% objętości, to taką skałę możemy też nazwać dunitem). Z kolei wśród skał wulkanicznych oliwiny pojawiają się w bazaltach, często tworząc w nich skupienia nazywane ksenolitami lub bombami oliwinowymi. Forsteryt spotykany jest również w skałach przeobrażonych, zwłaszcza powstających w wyniku przekrystalizowania wapieni oraz dolomitów (należących do skał osadowych chemicznych). Natomiast fajalit znany jest z rud żelaza znajdujących się w skałach przeobrażonych. Niska odporność na wietrzenia sprawia z kolei, że oliwiny nie pojawiają się w skałach osadowych.

Kryształy ozdobnych oliwinów, zwłaszcza chryzolitów, znane są z Australii, Brazylii, Niemiec, Norwegii, RPA, USA oraz Włoch. W Polsce chryzolit pojawia się w Orłowicach koło Lądka-Zdroju (skupienia zielonych kryształów o wielkościach poniżej milimetra), natomiast bomby oliwinowe – również na Dolnym Śląsku, w bazaltach z okolic zapory w Pilchowicach, a także w sąsiedztwie Lubania i Lądka-Zdroju.