Zaznacz stronę

Serpentynity

Serpentynity są skałami przeobrażonymi, powstającymi najczęściej ze skał magmowych pozbawionych krzemionki (czyli tak zwanych skał zasadowych), w temperaturach rzędu kilkuset stopni Celsjusza. Skały zasadowe są stosunkowo rzadko spotykane na kontynentach, gdyż powstają one na dnach oceanów, tworząc skorupę oceaniczną. Dlatego też serpentynity spotykane dzisiaj na lądach są często pamiątką po dawnych oceanach rozcinających przed milionami lat współczesne kontynenty.

Główne minerały budujące serpentynity należą do grupy serpentynów. Czasami spotykane są w nich oliwiny, pirokseny, chromit, magnetyt, magnezyt. Minerały te są zresztą eksploatowane w rejonie masywów serpentynitowych, na przykład chromity i magnezyty były wydobywane w rejonie Masywu Ślęży na Dolnym Śląsku, zbudowanego między innymi z serpentynitów. Minerały z grupy serpentynu (między innymi chryzotyl i antygoryt), stanowiące główny składnik serpentynitów, tworzą wielkie skupienia zbudowane z włóknistych, rzadziej płytkowych kryształków. Powstają one w wyniku przeobrażenia minerałów określanych zbiorczą nazwą oliwinów.

Ważna uwaga: problem może stanowić kwestia nazewnictwa – pojawiają się tutaj dwa podobne pojęcia: serpentyny i serpentynity. Serpentyny to minerały, a serpentynity to skały. Serpentynity zbudowane są głównie z serpentynów.
Serpentynit z Jordanowa Śląskiego - skała z minerałów z grupy serpentynów.

Serpentynit – skała zbudowana z minerałów z grupy serpentynów – pochodząca z Dolnego Śląska. Szerokość okazu: 15 cm.

Serpentynity są stosunkowo miękkie (nie sprawdzają się więc jako płyty posadzkowe), w skali Mohsa wykazują twardość 3-4 stopnia. Sprawdzają się natomiast jako polerowane wykładziny do ścian, powszechnie stosowane są również jako kamień ogrodowy (w postaci dużych brył o pięknym, zazwyczaj ciemnozielonym odcieniu i jedwabistym, woskowym lub tłustym połysku, a także drobnego grysiku), stosowano je także jako tłuczeń drogowy. Był również wykorzystywany do produkcji drobnych elementów i przedmiotów ozdobnych.

Z serpentynitów dolnośląskich na przestrzeni wielu lat wyrabiano płyty stołowe, kolumny, wazy, ołtarze, lichtarze. Wiele elementów serpentynitowych znalazło się we wrocławskich kościołach. W XVII wieku wyrabiano z tej skały również puchary, ponieważ uważano, że kamień ten neutralizuje działanie trucizn.

Serpentynit z Dolnego Śląska - polski kamień dekoracyjny.

Serpentynit z Dolnego Śląska – znany polski kamień dekoracyjny, w ostatnich latach powszechnie stosowany w roli kamienia ogrodowego. Liczy on około 400 mln lat i jest pamiątką po Oceanie Rei, który oddzielał wtedy Sudety od pozostałej części terytorium współczesnej Polski.

Niektóre odmiany serpentynitu nazywano dawniej żmijowcem. To zasługa plamistego rysunku widocznego na ich wypolerowanych powierzchniach, przypominającego skórę żmii.

Dolnośląskie serpentynity

Polskie serpentynity występują tylko na Dolnym Śląsku. Tworzą one kilka masywów, z których największy znajduje się w rejonie Ślęży. Ich obecność w tym miejscu jest dowodem na to, że Ślęża nie jest stożkiem dawnego wulkanu, ale stanowiła niegdyś dno nieistniejącego już oceanu. Serpentynity budują zwłaszcza pas wzgórz znajdujących się na południe od przełęczy Tąpadła. Tworzą tam one pas długości około 20 kilometrów, ciągnący się od Gogołowa do Jordanowa.

Inny masyw serpentynitowy znajduje się w rejonie Wzgórz Szklarskich na północ od Ząbkowic Śląskich. Razem z serpentynitami występują tam rudy niklu oraz cenna odmiana minerału chalcedonu – chryzopraz. Serpentynity znane są też z rejonu Nowej Rudy oraz Masywu Grochowej oraz Braszowic. Spotykano jest też w dawnej kopalni złota oraz arsenu w Złotym Stoku.

Serpentynity są pamiątką po Oceanie Rei, który znajdował się w miejscu Dolnego Śląska około 400 milionów lat temu. Miał on prawdopodobnie do kilku tysięcy kilometrów szerokości i oddzielał kontynent europejski od dzisiejszych Sudetów, Czech, części Niemiec, Francji i Hiszpanii, które nie były wtedy jeszcze częścią Europy!

Spójrzmy na mapę tego oceanu, po którym pozostały serpentynity:

Polska i Europa 410 milionów lat temu.

Tak wyglądał rejon dzisiejszej Europy 410 milionów lat temu. Współczesne Sudety były oddzielone od północno-wschodniej Polski szerokim Oceanem Rei. Po tym oceanie pozostały dzisiaj jedynie gabra i serpentynity Masywu Ślęży oraz niektórych pasm górskich Europy Środkowej i Zachodniej.

Dzisiaj serpentynity można oglądać w następujących miejscach Dolnego Śląska:

  • okolice Ślęży (pas równoleżnikowy na południe od Ślęży – od Gogołowa do Jordanowa, po kolei od zachodu Wzgórza Kiełczyńskie, Radunia, okolice Tomanic i Piotrówka, Wzgórza Nasławickie), w tym w dużych kamieniołomach w Nasławicach i Jordanowie,
  • okolice Ząbkowic Śląskich – w paśmie Wzgórz Szklarskich (dawne kamieniołomy: Koźnice, Sulisławice, Boblice, Braszowice, Grochowa, Szklary),
  • wkładki serpentynitów znajdują się też we wschodniej okrywie granitu Karkonoszy,
  • w Górach Sowich – ponad 100 soczewek, kamieniołomy: Bystrzyca Górna, Bielawa, Kamionki,
  • sporadycznie w Sudetach Wschodnich,
  • serpentynity znajdowano też w kopalni w Złotym Stoku.

Szlachetne odmiany minerałów z grupy serpentynu znajdowano w licznych nieczynnych kamieniołomach w okolicach Przemiłowa, Bystrzycy Górnej, w kamieniołomie w Nasławicach, w soczewkach serpentynitów koło Bielawy i Kamionkowa.

Serpentynity (skały przeobrażone) w Sudetach.

Mapa występowania serpentynitów na Dolnym Śląsku (tylko najważniejsze masywy serpentynitowe).