Zaznacz stronę

Rynny podlodowcowe (subglacjalne), doliny rynnowe

To jest strona w katalogu form rzeźby terenu związanych z działalnością lodowców i lądolodów. Rynny subglacjalne to formy fluwioglacjalne (o genezie związanej z wodami pochodzącymi z lodowców/lądolodów), erozyjne (czyli powstające na skutek niszczenia podłoża, zazwyczaj bez odkładania, czyli sedymentacji, materiału).

Doliny zorientowane najczęściej równolegle do kierunku przesuwania się lądolodu. Mają najczęściej znaczne rozmiary – do kilkudziesięciu kilometrów długości – a ich głębokość może przekraczać sto metrów. Są wąskie, mają najczęściej symetryczne, równoległe zbocza. Przebieg tych form terenu może być prostolinijny lub kręty.

Rynny subglacjalne powstały na skutek przepływu pod lądolodem wody znajdującej się pod ciśnieniem hydrostatycznym. Niszczyła ona podłoże – stąd też tworzące się w ten sposób zagłębienia są zaliczane do form erozyjnych. Rynny te są też nazywane formami fluwioglacjalnymi, gdyż ich powstanie ma związek z działalnością wód pochodzących z lądolodu. Taka ich klasyfikacja nie jest jednak całkowicie uzasadniona, ponieważ rozważane są również koncepcje powstawania rynien wskutek mechanicznego oddziaływania jęzora lodowego, niszczącego podłoże. W myśl tego modelu przynajmniej niektóre rynny powstały w wyniku procesu egzaracji, a nie oddziaływania wód podlodowcowych.

Dna rynien subglacjalnych są nierówne. W przegłębieniach często znajdują się jeziora rynnowe. Pomiędzy nimi pojawiają się wyniesione rygle.

Stoki rynien zazwyczaj są strome. U podnóża zboczy miejscami mogą występować niewielkie stożki napływowe.

Jeziora rynnowe, zajmujące dna rynien subglacjalnych, są w Polsce powszechne. Klasyczne przykłady stanowią jeziora Gopło, Miedwie, Ostrzyckie oraz Raduńskie, a takżę południowa część Jezioraka.

Rynna polodowcowa wypełniona wodami Jeziora Góreckiego.

Rynna polodowcowa wypełniona wodami Jeziora Góreckiego (Wielkopolski Park Narodowy).

Rozcięcia erozyjne

Formy dolinne wykorzystywane obecnie przez cieki. Nie są one wyłącznie rozcięciami współczesnymi (datowanymi na holocen), lecz odmłodzonymi, przekształconymi rozcięciami dokonanymi przez wody roztopowe w okresie wycofywania się lądolodu. Wyglądają one jak doliny rzeczne, jednak ich geneza jest bardziej skomplikowana. Płynące ich dnem cieki jedynie wykorzystują erozyjne formy terenu pochodzące z czasów zlodowaceń (czyli z epoki plejstoceńskiej).