Kopalnia soli w Wieliczce, kaplica św. Kingi. Złoża soli kamiennej w zapadlisku przedkarpackim (Wieliczka, Bochnia) powstały w miocenie. Źródło: Wikimedia Commons.
Obszar dzisiejszej północnej i centralnej Polski stanowił w miocenie rozległy, śródlądowy basen sedymentacyjny, w którym powstawały bogate złoża węgla brunatnego. Panował klimat umiarkowany ciepły, dobrze rozwijała się flora ciepłolubna.
Na południu Polski powstawały Karpaty Zewnętrzne, czyli Beskidy wraz z Bieszczadami. Tworzone były budujące je dzisiaj płaszczowiny. Wypiętrzane były także Sudety.
Procesom górotwórczym towarzyszyły zjawiska wulkaniczne. Ich ślady można dzisiaj znaleźć na terenie Sudetów oraz Pienin.
Obszar zapadliska przedkarpackiego – obejmującego górny odcinek dzisiejszej Wisły, z okolicami Krakowa, Sandomierza i dalej, w kierunku Ukrainy – pokrywało ciepłe morze (Paratetyda), w którym powstawały ogromne złoża soli kamiennej oraz siarki rodzimej. Wody Paratetydy opuściły terytorium współczesnej Polski jeszcze przed końcem miocenu.
Polska w środkowym miocenie. Na rozległych obszarach dzisiejszej Polski północnej oraz centralnej powstawały złoża węgla brunatnego, natomiast zapadlisko przedkarpackie (okolice doliny górnej Wisły) zalane było morzem. Legenda: 1 – obszary sedymentacji lądowej; 2 – obszary sedymentacji węglowej, 3 – zbiornik morski – Paratetyda. Przeczytaj więcej o rekonstrukcji i zobacz źródła danych.
Najważniejsze fakty
- na Niżu Polskim lądowe baseny sedymentacyjne; w nich powstawanie złóż węgla brunatnego,
- w Sudetach ruchy wznoszące (wzdłuż sudeckiego uskoku brzeżnego),
- działalność wulkaniczna na obszarze Pienin oraz Sudetów,
- we wczesnym miocenie na terenie Karpat Zewnętrznych sedymentacja osadów fliszowych (tzw. warstwy krośnieńskie), ale przy postępującym zamykaniu zbiornika morskiego i tworzeniu się kolejnych płaszczowin,
- wypiętrzanie Tatr oraz Pienin,
- w rejonie Tatr powstał uskok podtatrzański, wzdłuż którego obszar ten był silnie wypiętrzany; panowały warunki lądowe z silną erozją rzeczną,
- na granicy oligocen/miocen (w fazie sawskiej) początek powstawania płaszczowin w Karpatach Zewnętrznych; morze zaczęło ustępować z tego obszaru,
- 15 mln lat temu (baden) – faza styryjska – ruchy górotwórcze związane z powstawaniem płaszczowin w Karpatach Zewnętrznych (dzisiejszych Beskidach); morze ustępowało z tego obszaru, a osady fliszowe były fałdowane i nasuwane w postaci płaszczowin na północne przedpole orogenu,
- powstanie zapadliska przedkarpackiego na przedpolu Karpat Zewnętrznych; znajdowało się ono w rejonie dzisiejszego Krakowa, sięgając po południowy skłon dzisiejszych Gór Świętokrzyskich; do zapadliska wkroczyły wody Paratetydy – zbiornika morskiego znajdującego się na północnym przedpolu orogenu alpejskiego; w morzu tworzyły się złoża soli kamiennej, gipsu oraz siarki (zwłaszcza w rejonie Wieliczki, Bochni, Tarnobrzega i Doliny Nidy),
- morze z rejonu zapadliska przedkarpackiego (Paratetyda) wkraczało okresowo na obszary centralnej Polski,
- 11 mln lat temu (wczesny torton) – ustępowanie morza Paratetyda; wypiętrzanie obszaru dzisiejszych Sudetów oraz Gór Świętokrzyskich; końcowe etapy formowania płaszczowin Karpat Zewnętrznych.
Klimat
- klimat ciepły i wilgotny; lasy bagienne tworzące przez ciepłolubne gatunki drzew,
- 17 mln lat temu – klimat w rejonie Paratetydy (zbiornika morskiego zalewającego okolice dzisiejszych Karpat Zewnętrznych – Beskidów) umiarkowanie ciepły, a na północ od Paratetydy klimat umiarkowany, flora ciepłolubna,
- od 15 mln lat temu – stopniowe ochładzanie klimatu; w lasach wzrastający udział drzew zrzucających liście na zimę,
- 12 mln lat temu – pojawia się flora zimnolubna – dużo drzew szpilkowych,
- 10 mln lat temu – klimat umiarkowany, stosunkowo suchy,
- w morzu zalewającym zapadlisko przedkarpackie zachowuje się bogata fauna mięczaków oraz koralowców (stanowisko w Korytnicy).
Tak wyglądało morze, które w epoce mioceńskiej znajdowało się między Krakowem i Wieliczką, a Górami Świętokrzyskimi oraz Roztoczem, i w którym powstawały wapienie pińczowskie. Rys. Edyta Felcyn.
Tak zwana fauna z Korytnicy (na południe od Gór Świętokrzyskich) składa się z wypreparowanych muszli ślimaków, małży, ramienionogów, a także skamieniałości innych zwierząt (w tym kolonii mszywiołów), które żyły w ciepłym morzu (Paratetydzie) znajdującym się na przedpolu Karpat kilkanaście milionów lat temu, w miocenie (a dokładniej: badenie).
Tak mógł wyglądać wilgotny las mioceński, którego szczątki pogrzebane w osadzie dały początek złożom węgla brunatnego. W krajobrazie dominowały cypryśniki, błotnie i wyżłoby. Współcześnie podobne lasy znane są z Florydy i z wybrzeży Zatoki Meksykańskiej. Rekonstrukcja przygotowana z użyciem Stability AI.
