Zaznacz stronę

Paleocen na obszarze Polski

Flisz karpacki.

Flisz karpacki, który buduje Beskidy oraz Bieszczady. Skały te powstawały w zbiorniku morskim (oceanie Tetyda) od mezozoiku aż po późny oligocen, między innymi w paleocenie. Fot. Tomasz Kuran.

Obszar dzisiejszej Polski przeszedł na początku paleocenu silne zmiany. Na granicy późnej kredy i paleocenu wycofało się morze, które w kredzie obejmowało niemal całe terytorium naszego kraju, z wyjątkiem kilku izolowanych wysp.

Niemal cała Polska północna i centralna stała się lądem. Warunki morskie stale panowały na południu, na terenie dzisiejszych Beskidów, stanowiących część tak zwanych Karpat Zewnętrznych. Obszar ten zalewany był wodami oceanu Tetyda.

Paleogeografia: Polska w paleocenie.

Polska we wczesnym paleocenie (dan). Legenda: 1 – obszary morskie; 2 – ląd. Uwaga – zarysy linii brzegowej przedstawiono na mapie konturowej współczesnej Polski, bez uwzględnienia wędrówki kontynentów. Przeczytaj więcej o rekonstrukcji i zobacz źródła danych.

Zbiornik tetydzki ulegał ciągłemu zwężaniu. Był to efekt ruchów związanych z orogenezą alpejską, polegających na zbliżaniu się Afryki do kontynentu europejskiego i przyłączaniu do Europy kolejnych mikrokontynentów, wędrujących po Tetydzie.

Przełom późnej kredy i paleocenu to także zakończenie fałdowania Pienińskiego Pasa Skałkowego i stanowiących jego część Pienin. Do wypiętrzenia tego obszaru i powstania współczesnej rzeźby (w tym przełomu Dunajca) doszło jednak o wiele później.

Polska - późny paleocen.

Terytorium Polski w późnym paleocenie. Legenda: 1 – lądowe zbiorniki sedymentacyjne, pozostałości dawnego kredowego morza; 2 – morze, część oceanu Tetyda; 3 – ląd. Uwaga – zarysy linii brzegowej przedstawiono na mapie konturowej współczesnej Polski, bez uwzględnienia wędrówki kontynentów. Przeczytaj więcej o rekonstrukcji i zobacz źródła danych.

Klimat pozostawał o wiele cieplejszy od dzisiejszego.

Najważniejsze fakty

  • na przełomie kredy i paleogenu regresja, zbiornik resztkowy znajdujący się w dzisiejszej centralnej Polsce zmniejszał się sukcesywnie podczas paleocenu,
  • bruzda polsko-duńska, przecinająca w mezozoiku teren dzisiejszej Polski od Pomorza Zachodniego po Góry Świętokrzyskie uległa z początkiem paleocenu inwersji (wypiętrzeniu); morze stopniowo opuszczało ten obszar,
  • z końcem paleocenu warunki morskie tylko w rejonie dzisiejszej doliny dolnej Wisły, Mazowsza oraz Warmii i Mazur; w morzu powstawały margle i piaskowce, czasami z fosforytami,
  • w Karpatach Zewnętrznych (Beskidy) panowały nieprzerwanie warunki morskie; w zbiornikach morskich (częściach oceanu Tetyda) powstawały piaszczysto-mułowcowe osady fliszowe; wynoszeniu ulegał tak zwany grzbiet śląski,
  • rejon dzisiejszych Tatr stał się lądem (po fazie laramijskiej na przełomie kredy i paleogenu) i podlegał intensywnej erozji rzecznej,
  • na granicy kredy i paleocenu ostatecznie zamknięty został basen pieniński; jego osady budują dzisiejszy Pieniński Pas Skałkowy oraz Pieniny; na północ od dzisiejszego Pienińskiego Pasa Skałkowego powstała strefa subdukcji,
  • klimat początkowo się ochładzał, u schyłku paleocenu wyraźne ocieplenie,
  • na obszarach lądowych (dzisiejsza północna i zachodnia Polska) roślinność lądowa ciepłolubna, bagienna,
  • intensywne wietrzenie wapieni (kras) i granitów (kaolinizacja), zachodzące w ciepłym klimacie.