Flisz karpacki, który buduje Beskidy oraz Bieszczady. Skały te powstawały w zbiorniku morskim (oceanie Tetyda) od mezozoiku aż po późny oligocen, między innymi w paleocenie. Fot. Tomasz Kuran.
Obszar dzisiejszej Polski przeszedł na początku paleocenu silne zmiany. Na granicy późnej kredy i paleocenu wycofało się morze, które w kredzie obejmowało niemal całe terytorium naszego kraju, z wyjątkiem kilku izolowanych wysp.
Niemal cała Polska północna i centralna stała się lądem. Warunki morskie stale panowały na południu, na terenie dzisiejszych Beskidów, stanowiących część tak zwanych Karpat Zewnętrznych. Obszar ten zalewany był wodami oceanu Tetyda.
Polska we wczesnym paleocenie (dan). Legenda: 1 – obszary morskie; 2 – ląd. Uwaga – zarysy linii brzegowej przedstawiono na mapie konturowej współczesnej Polski, bez uwzględnienia wędrówki kontynentów. Przeczytaj więcej o rekonstrukcji i zobacz źródła danych.
Zbiornik tetydzki ulegał ciągłemu zwężaniu. Był to efekt ruchów związanych z orogenezą alpejską, polegających na zbliżaniu się Afryki do kontynentu europejskiego i przyłączaniu do Europy kolejnych mikrokontynentów, wędrujących po Tetydzie.
Przełom późnej kredy i paleocenu to także zakończenie fałdowania Pienińskiego Pasa Skałkowego i stanowiących jego część Pienin. Do wypiętrzenia tego obszaru i powstania współczesnej rzeźby (w tym przełomu Dunajca) doszło jednak o wiele później.
Terytorium Polski w późnym paleocenie. Legenda: 1 – lądowe zbiorniki sedymentacyjne, pozostałości dawnego kredowego morza; 2 – morze, część oceanu Tetyda; 3 – ląd. Uwaga – zarysy linii brzegowej przedstawiono na mapie konturowej współczesnej Polski, bez uwzględnienia wędrówki kontynentów. Przeczytaj więcej o rekonstrukcji i zobacz źródła danych.
Klimat pozostawał o wiele cieplejszy od dzisiejszego.
Najważniejsze fakty
- na przełomie kredy i paleogenu regresja, zbiornik resztkowy znajdujący się w dzisiejszej centralnej Polsce zmniejszał się sukcesywnie podczas paleocenu,
- bruzda polsko-duńska, przecinająca w mezozoiku teren dzisiejszej Polski od Pomorza Zachodniego po Góry Świętokrzyskie uległa z początkiem paleocenu inwersji (wypiętrzeniu); morze stopniowo opuszczało ten obszar,
- z końcem paleocenu warunki morskie tylko w rejonie dzisiejszej doliny dolnej Wisły, Mazowsza oraz Warmii i Mazur; w morzu powstawały margle i piaskowce, czasami z fosforytami,
- w Karpatach Zewnętrznych (Beskidy) panowały nieprzerwanie warunki morskie; w zbiornikach morskich (częściach oceanu Tetyda) powstawały piaszczysto-mułowcowe osady fliszowe; wynoszeniu ulegał tak zwany grzbiet śląski,
- rejon dzisiejszych Tatr stał się lądem (po fazie laramijskiej na przełomie kredy i paleogenu) i podlegał intensywnej erozji rzecznej,
- na granicy kredy i paleocenu ostatecznie zamknięty został basen pieniński; jego osady budują dzisiejszy Pieniński Pas Skałkowy oraz Pieniny; na północ od dzisiejszego Pienińskiego Pasa Skałkowego powstała strefa subdukcji,
- klimat początkowo się ochładzał, u schyłku paleocenu wyraźne ocieplenie,
- na obszarach lądowych (dzisiejsza północna i zachodnia Polska) roślinność lądowa ciepłolubna, bagienna,
- intensywne wietrzenie wapieni (kras) i granitów (kaolinizacja), zachodzące w ciepłym klimacie.
