Niezbyt twarde, przezroczyste lub zabarwione na różne kolory minerały zawierające anion siarczanowy. Tworzą się przede wszystkim w wyniku wytrącania z wód morskich oraz w słonych jeziorach. Mogą powstawać również w związku z działalnością magmową, w wyniku tak zwanych procesów hydrotermalnych. Sporadycznie tworzą się także w wyniku utleniania rud metali.
Dzielone są na następujące klasy:
- siarczany bezwodne, w tym także zawierające drugi anion,
- siarczany uwodnione proste (z jednym kationem) oraz złożone (więcej kationów), w tym także zawierające drugi anion,
- siarczany kwaśne.
Siarczany bezwodne
Duża grupa minerałów wytrącających się z wód morskich i jeziornych, rzadko stanowiących produkt działalności wulkanicznej. Mogą tworzyć duże nagromadzenia.
Do klasy tej zaliczane są następujące popularne minerały:
- anhydryt (siarczan wapnia),
- baryt (siarczan baru),
- celestyn (siarczan strontu).
Minerały te występują pospolicie w skałach osadowych Polski. Anhydryt towarzyszy złożom soli kamiennej, zarówno z okresu permskiego, jak i z miocenu. Baryt znany jest z wielu stanowisk na Dolnym Śląsku, zwłaszcza ze Stanisławowa koło Jawora, Boguszowa-Gorc koło Wałbrzycha, ale pojawia się też w Górach Świętokrzyskich oraz w Tatrach i w złożach węgla kamiennego Górnego Śląska. Celestyn z kolei towarzyszy siarce rodzimej między Krakowem a Tarnobrzegiem (Machów, Posądza, Swoszowice), gdzie występuje w osadach morza epoki mioceńskiej.
Kryształy anhydrytu pochodzące ze złoża soli kamiennej (Kłodawa; fot. Kwiatkowski, Jaworska).
Siarczany uwodnione
Tak jak inne siarczany najczęściej tworzą się w wyniku parowania (ewaporacji) wód morskich i jeziornych. Niektóre z nich są jednak produktem wietrzenia (utlenianiem rud metali) lub powstają na skutek działalności wulkanicznej.
Do tej grupy zaliczane są zwłaszcza:
- gips (uwodniony siarczan wapnia),
- polihalit (uwodniony siarczan wapnia, magnezu i potasu).
W Polsce szczególnie powszechny jest gips. Powstał on jako produkt ewaporacji w gorących, silnie zasolonych morzach okresów permskiego i epoki mioceńskiej. Może też tworzyć się w drodze hydratacji (uwodnienia) anhydrytu. Często towarzyszy soli kamiennej. Najważniejsze złoża znajdują się:
- w dolinie Nidy, gdzie minerał ten tworzy pokłady skał gipsowych o grubościach (miąższościach) do kilkudziesięciu metrów,
- w Nowym Lądzie i Niwnicach na Dolnym Śląsku,
- w osadach mioceńskich Górnego Śląska.
Zbite, jasne skupienia gipsu nazywane są alabastrem – stanowi on kamień dekoracyjny. W Polsce jest on znany z okolic Kańczugi na Podkarpaciu.
Gips szablasty (nazwany tak ze względu na widoczne na fotografii charakterystyczne kształty kryształów minerału gipsu) powstały w morzu mioceńskim, które sięgało południowych skłonów Gór Świętokrzyskich). Odsłonięcie to znajduje się w dolinie Nidy.
Skały gipsowe z Doliny Nidy; pojedyncze kryształy widoczne na zdjęciu mają kilkanaście centymetrów długości.
Selenit – włóknista odmiana minerału gipsu.
Gips z Legnicko-Głogowskiego Okręgu Miedziowego (Dolny Śląsk).
