Zaznacz stronę

Paleozoik

Opabinia - kambr.

W paleozoiku pojawiło większość żyjących do dziś grup organizmów zwierząt: od koralowców aż po lądowe płazy i gady. Życie jednak wyglądało zupełnie inaczej niż obecnie. Na rysunku rekonstrukcja rodzaju Opabinia z kambryjskich łupków z Burgess (Ameryka Północna). Rys. Nobu Tamura.

Najstarsza era eonu fanerozoicznego. Zaczęła się około 540 mln lat temu, a skończyła 250 mln lat temu (zobacz też Tabela stratygraficzna).

Paleozoik został umownie podzielony na sześć okresów: kambr, ordowik, sylur, dewon, karbon oraz perm.

Główne wydarzenia ery paleozoicznej to między innymi:

  1. w kambrze:
    • kambryjska eksplozja życia – pojawienie się bogatej i zróżnicowanej fauny szkieletowej; wyodrębnienie się niemal wszystkich najważniejszych grup zwierząt morskich istniejących do dzisiaj
    • ostateczny rozpad superkontynentu Rodinia lub, według innych hipotez, utworzonego w późnym neoproterozoiku kontynentu Pannocja
  2. w ordowiku:
    • wielka radiacja ordowicka, czyli gwałtowny wzrost bioróżnorodności w oceanach; nastąpił on po wymieraniu w końcu kambru
    • z końcem ordowiku (w hirnancie) zlodowacenie, a także pierwsze wymieranie spośród zaliczonych do tak zwanej “wielkiej piątki”
    • powstanie mikrokontynentu Awalonia oraz zespołu mikrokontynentów Armoryka; jeszcze w kambrze stanowiły one część kontynentu Gondwana, natomiast w paleozoiku zostały przyłączone do dzisiejszej Europy (czyli ówczesnej Baltiki i Laurusji),
    • z końcem ordowiku przyłączenie Awalonii do Baltiki; w ten sposób południowa część Wysp Brytyjskich, Holandia, Belgia i północne Niemcy stają się częścią tworzącej się dopiero Europy
  3. w sylurze:
    • wyjście roślin i zwierząt bezkręgowych na ląd; pierwsze rośliny mogły jednak się tam pojawić już w ordowiku
    • w morzach tworzą się struktury przypominające współczesne rafy, budowane przez koralowce oraz gąbki z grupy stromatoporoidów,
    • dzisiejsza Europa (a wówczas Baltika) zbliża się do równika; tropikalne warunki klimatyczne na obszarze współczesnej północno-wschodniej Polski
    • z końcem syluru kolizja Baltiki (dzisiejsza platforma wschodnioeuropejska) z Laurencją (platforma północnoamerykańska), przy jednoczesnym przyłączeniu Awalonii do powstającego kontynentu Laurusja; główna faza orogenezy kaledońskiej
    • w efekcie ruchów górotwórczych z końcem syluru morze ustępuje z dużych obszarów dzisiejszej Europy Środkowej i Zachodniej
  4. w dewonie:
    • wyjście kręgowców na ląd; pierwsze płazy
    • pierwsze lasy
    • w ciepłych morzach strefy tropikalnej bujnie rozwijały się rafopodobne budowle organiczne
    • w późnym dewonie (w pobliżu granicy pomiędzy wiekami fran oraz famen) wielkie wymieranie; przerwany rozwój dewońskich raf
    • na terenie dzisiejszej Europy (wówczas Laurusji) początkowo warunki głównie lądowe; podczas dewonu transgresja morska
    • współczesna Europa znajduje się na równiku; pozostałości rafopodobnych struktur organicznych znalezione zostały między innymi w Polsce, w Górach Świętokrzyskich
    • z początkiem dewonu kończy się orogeneza kaledońska; Baltika, Laurencja i Awalonia tworzą jeden kontynent: Laurusję
    • do Laurusji zbliżają się mikrokontynenty określane zbiorczą nazwą Armoryka; w bezpośrednim sąsiedztwie Laurusji znajdują się one już we wczesnym dewonie, gdy zamknięty zostaje Ocean Reicki
  5. w karbonie:
    • na lądach dominują płazy; w ciepłym klimacie tworzą się wielkie lasy i torfowiska; wśród roślin lądowych dominują widłakowate, skrzypowe oraz paprocie, ale pojawiają się także nagonasienne (kordaity)
    • w trakcie orogenezy waryscyjskiej do Laurusji przyłączona zostaje Armoryka, a także znajdująca się dalej na południe Gondwana; w ten sposób powstaje superkontynent Pangea, który z końcem permu skupi w sobie niemal wszystkie lądy całej kuli ziemskiej
    • przyłączenie Armoryki do Laurusji sprawia, że tworząca się ciągle Europa zostaje powiększona o teren dzisiejszej Francji, północnej Hiszpanii, środkowych Niemiec, Czech i południowo-zachodniej Polski (Sudety)
    • ruchy górotwórcze orogenezy waryscyjskiej powodują wycofanie się morza, a następnie wypiętrzenie na terenie dzisiejszej Europy Środkowej ogromnych pasm górskich; wewnątrz nich oraz na ich przedpolu tworzyły się rozległe zapadliska śródgórskie i przedgórskie, w których powstawały bogate złoża węgla kamiennego
    • teren dzisiejszej Europy znajduje się w rejonie równika; na obszarach wynurzonych rosną wielkie lasy
  6. w permie:
    • płazy ustępują powoli gadom ssakokształtnym; wśród roślin lądowych widłakowate i paprocie ustępują z kolei roślinom nagonasiennym; pojawiają się też istniejące do dziś miłorzębowate i sagowce
    • z końcem permu największe wielkie wymieranie w historii życia na Ziemi; ginie ponad 90 procent morskich gatunków zwierząt
    • powstaje Pangea; do wschodnich krańców dzisiejszej Europy (w rejonie Uralu) przyłączona zostaje Syberia wraz z Kazachstanią; część Pangei obejmująca Amerykę Północną, Europę i północną część Azji nazywana bywa Laurazją
    • na terenie współczesnej Europy początkowo dominują warunki lądowe (efekt ruchów górotwórczych orogenezy waryscyjskiej), stopniowo – wraz z niszczeniem waryscyjskich pasm górskich – na tereny te wkracza morze, zwłaszcza podczas tak zwanej transgresji cechsztyńskiej
    • klimat się osusza; w płytkich morzach strefy tropikalnej i zwrotnikowej powstają złoża ewaporatów w postaci cyklotemów solnych, na które składają się: łupki miedzionośne, dolomity i wapienie, gipsy oraz anhydryty, a także sole kamienne i potasowo-magnezowe; złoża takie występują między innymi w centralnej i południowo-zachodniej Polsce