Polska 160 milionów lat temu (jura)
Polska w przeszłości geologicznejPłytkie, ciepłe morze jurajskie
W później jurze, 160 milionów lat temu, niemal całe terytorium dzisiejszej Polski przykryte było wodami ciepłego, dość głębokiego morza szelfowego. Klimat był ciepły na niemal całej kuli ziemskiej, co doprowadziło do wzrostu światowego poziomu morza. W wodach morskich pływały liczne amonity i belemnity, a na dnie żyły gąbki, ramienionogi, małże oraz jeżowce.
Tak wyglądało morze, które w jurze (około 160 mln lat temu) zalało niemal cały obszar dzisiejszej Polski. W jego ciepłych wodach pływały liczne amonity (zwinięte muszle) oraz belemnity (proste muszle), a na dnie rosły liczne gąbki. Rys. Edyta Felcyn.
Amonity
W jurajskim morzu pływały liczne amonity. Muszle tych drapieżnych zwierząt są jednymi z najczęstszych skamieniałości znajdowanych w wapieniach górnej jury. Często reprezentowane rodzaje to między innymi Cardioceras (na rysunku) oraz Perisphinctes. Belemnity
W toni morskiej pływały również belemnity (między innymi rodzaj Hibolites). Zwierzęta te należały razem z amonitami do grupy głowonogów. W wapieniach jurajskich często znajdowane są rostra – fragmenty ich szkieletu o kształcie strzały. Skamieniałości te mylnie określano tak zwanymi „strzałkami piorunowymi”, a ich genezę niepoprawnie wiązano z przetapianiem piasku w momencie uderzenia pioruna. Gąbki
Gąbki, najczęściej należące do rodzajów Cnemidiastrum i Craticularia, rosły na dnie jurajskiego morza. Niekiedy tworzyły duże nagromadzenia przypominające niewielkie rafy koralowe. Naukowcy określają takie struktury mianem bioherm. Ślimaki
Ślimaki były częstymi bywalcami jurajskich mórz – tak samo, jak i współczesnych. Na rysunku popularny rodzaj Nerinea. Krewetki
Skamieniałości tych zwierząt nie są wprawdzie znajdowane w jurajskich wapieniach, ale spotykane są liczne ślady ich działalności życiowej – skamieniałe jamki, które krewetki oraz inne grupy zwierząt drążyły w miękkim jeszcze osadzie na dnie morza. Ramienionogi
Ramienionogi (na rysunku popularny w jurze rodzaj Lacunosella) żyły na dnie morskim. Są to zwierzęta posiadające muszlę złożoną z dwóch skorupek, podobną do muszli małży.
Skamieniałości zwierząt morskich z jurajskich wapieni
Skamieniałości mieszkańców jurajskich mórz są często znajdowane w wapieniach datowanych na górną jurę. Odsłonięcia tych skał (czyli miejsca, gdzie widoczne są one na powierzchni) znajdują się w południowej Polsce, w pasie wyżyn oraz w obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich.
Amonity
Amonit Perisphinctes z osadów górnej jury. Skamieniałości tych zwierząt są często spotykane na terenie Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej.
Amonity tego samego wieku są też popularne na terenie Niemiec. Morze jurajskie pokrywało bowiem ogromne obszary dzisiejszej środkowej Europy. Był to efekt wysokiego światowego poziomu morza.
Belemnity
Belemnity są innymi popularnymi skamieniałościami z jurajskich osadów morskich. Spotykane są nie tylko na terenie Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, ale również w północnej Polsce, gdzie znajdowane są w glinach i żwirach polodowcowych.
Skamieniałości w jurajskich kamieniach ozdobnych
Dekoracyjne wapienie jurajskie były od wielu lat wykorzystywane jako kamień posadzkowy oraz w roli kamiennych wykładzin ściennych. W wielu zabytkach i budynkach użyteczności publicznej można zatem zobaczyć piękne przekroje przez skamieniałości jurajskie, zwłaszcza amonity.
Przekroje przez skamieniałości jurajskie. U góry po lewej stronie szkielet gąbki, poniżej rostrum belemnita, a po prawej stronie – muszla amonita.
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska
Wapienie, w których tkwią skamieniałe szkielety gąbek, są szczególnie twarde, dzięki czemu zachowują się często w krajobrazie jako samotne skałki. To właśnie te pamiątki dawnego morza stanowią o uroku Jury Krakowsko-Częstochowskiej.
