Minerał, ruda ołowiu. Tworzy sześciany lub ośmiościenne kryształy, rozpadające się przy uderzeniu na mniejsze kosteczki (a więc wykazuje doskonałą łupliwość). Niekiedy obecny w postaci skupień ziarnistych lub zbitych, naskorupień oraz wrostków w skałach. Jest miękki (twardość 2-3 w skali Mohsa) i kruchy, ma szarą barwę ze srebrzystym odcieniem, połyskuje metalicznie. Chemicznie stanowi siarczek ołowiu – dlatego ma bardzo duży ciężar właściwy (gęstość ponad 7 g/cm3). Okaz galeny trzymany w dłoni wydaje się nieproporcjonalnie ciężki – waży trzy razy więcej niż próbki większości skał o tej wielkości. Rysa jest szaroczarna.
Oprócz kryształów galena tworzy także skupienia zbite i ziarniste. Czasami współwystępuje też z rudami cynku (minerały sfaleryt oraz wurcyt, będące siarczkami cynku), a także żelaza (piryt). Wchodzi wtedy w skład tak zwanej blendy skorupowej (cynkowej), która jest skorupowymi skupieniami tych minerałów. Na przeciętej i wypolerowanej powierzchni pojawiają się falujące, naprzemiennie brązowe, beżowe i brunatne pasy. Wewnątrz nich mogą być uwięzione stalowoszare kryształy galeny wykazującej na przekroju kształty wielokątów. Z blendą skorupową może być również poprzerastany inny minerał – markasyt (siarczek żelaza).
Blenda skorupowa – minerały sfaleryt, galena i wurcyt – ruda cynku i ołowiu. Galena widoczna jest w postaci srebrzystych kryształów u dołu zdjęcia.
Ze względu na swoje walory ozdobne blenda skorupowa wykorzystywana jest do produkcji przedmiotów dekoracyjnych, ma także znaczenie kolekcjonerskie. Występuje w kopalniach rud cynku i ołowiu, zwłaszcza w rejonie Olkusza.
Galena jest główną rudą ołowiu na obszarze śląsko-krakowskim (Bytom, Chrzanów, Olkusz, Tarnowskie Góry), a także świętokrzyskim (Miedzianka, Miedziana Góra). Minerał ten występuje też w wielu miejscach na Dolnym Śląsku, między innymi w rejonie Kamiennej Góry, Jawora, Srebrnej Góry, Wałbrzycha, Złotego Stoku. Pojawia się również lokalnie w Tatrach. Geneza galeny ma związek z procesami hydrotermalnymi, które działają w końcowych etapach krystalizacji magmy. Po powstaniu kryształów budujących granitoidy pozostaje tak zwany stop resztkowy, i to właśnie z niego pochodzą kryształy galeny. Minerał ten pojawia się też w skałach osadowych, głównie wapieniach oraz dolomitach.
Chociaż opisywany minerał ma głównie znaczenie górnicze, to ze względu na swoją miękkość bywa też wykorzystywany do rzeźbienia, choć nie jest to łatwe – takie zastosowanie galeny utrudnia jej doskonała łupliwość. W kościele na Karczówce w Kielcach znajduje się statua św. Barbary wykonana w jednej bryle galeny. Z minerału tego wykonywano też oczka do pierścieni.
Duże złoża galeny znane są z Australii, Niemiec, USA oraz Wielkiej Brytanii. W Polsce minerał ten wydobywany jest na obszarze śląsko-krakowskim, nazywanym niegdyś Śląsko-Krakowskim Zagłębiem Kruszcowym. Złoża zawierające galenę wykazują zróżnicowaną budowę i genezę. Mogą być:
- stratoidalne (warstwowe, zwłaszcza w skałach osadowych),
- hydrotermalne (związane z procesami hydrotermalnymi),
- wulkaniczno-osadowe,
- ekshalacyjno-osadowe.
Niekiedy galena zawiera również srebro. W polskiej tradycji górniczej taką odmianę tego minerału nazywano srebrzanką.
Kryształy galeny (rudy ołowiu) z Polski.
Bryłka galeny. Widoczne schodkowe powierzchnie łupliwości minerału. ?Okaz ma 3 cm wysokości.
