Powszechnie występujący minerał, ze względu na swoją mosiężnożółtą lub spiżowożółtą barwę nazywany czasami „złotem głupców”. Tworzy piękne kryształy w kształcie sześcianów. Ich ściany mogą być zbrużdżone. Niekiedy mają też one dodatkowe ściany w narożnikach – wówczas stanowią kombinację z ośmiościanem. Kryształy pirytu mogą też mieć postać dwunastościanów. Czasami łączą się one tworząc bliźniaki nazywane „krzyżem żelaznym”.
Sześcienne kryształy pirytu. Minerał ten krystalizuje w tej postaci w sposób całkowicie naturalny.
Piryt może również tworzyć skupienia ziarniste, promieniste, naciekowe. Mikroskopijne skupienia tego minerału, nazywane framboidalnym pirytem, mają duże znaczenie w badaniach dawnych środowisk sedymentacji (tworzenia się osadów i skał osadowych).
Piryt prawie nie wykazuje łupliwości i ma metaliczny połysk, co razem z barwą upodabnia go do złota. Piryt jest jednak twardy (6,5 w skali Mohsa), a barwa jego rysy (czyli sproszkowanego minerału) jest czarna, co odróżnia go jednoznacznie od złota.
Piryt łatwo ulega wietrzeniu. Proszek pirytowy ulega spalaniu, wydzielając dwutlenek siarki.
Charakterystyczna dla pirytu jest jego obecność w różnych typach skał. Może on pojawić się:
- w żyłach powstałych w wyniku działania procesów hydrotermalnych (ale może tworzyć się też w innych etapach krystalizacji magmy),
- w skałach przeobrażonych,
- a także w różnych skałach osadowych okruchowych i chemicznych.
Piękne okazy pirytu znane są zwłaszcza z Hiszpanii (tamtejsze złoża eksploatowane były już w czasach kartagińskich i rzymskich), ale duże ilości tego minerału pojawiają się też w Grecji, Niemczech, Norwegii, Rosji, RPA, USA i Włoszech. W Polsce piryt występuje na Dolnym Śląsku oraz w Górach Świętokrzyskich.
Piryt jest wykorzystywany do produkcji kwasu siarkowego, a także jako ruda żelaza.
W Polsce piryt pojawia się:
- w Górach Świętokrzyskich (m.in. Rudki koło Nowej Słupi),
- na Dolnym Śląsku (wiele lokalizacji),
- na obszarze śląsko-krakowskim, zwłaszcza w złożach rud cynku i ołowiu (np. w Olkuszu; pojawia się razem ze sfalerytem, galeną i markasytem),
- w węglach kamiennych (zagłębia węglowe: Dolny i Górny Śląsk, Lubelszczyzna),
- w Tatrach.
Skupienie kryształów pirytu. Bryłka ma 4 cm średnicy. Okazy takie można często napotkać na stoiskach z pamiątkami oraz na giełdach minerałów.
Kryształy pirytu z Dolnego Śląska (Wałbrzych), tkwiące w skale.
