Tlenek żelaza, rozpowszechniony i występujący w wielu miejscach i w różnych kontekstach geologicznych. Krystalizuje w układzie trygonalnym, tworząc romboedry, tabliczki i podwójne piramidy, jednak częściej spotykany jest w postaci skupień:
- nerkowatych (szklane głowy),
- ziarnistych,
- zbitych (krwawnik),
- łuseczkowych (mika żelazna),
- proszkowych,
- ziemistych (śmietana hematytowa).
Grubokrystaliczna odmiana hematytu nazywana jest z kolei błyszczem żelaza oraz spekularytem; ta druga nazwa odnoszona jest zwłaszcza do płytkowych kryształów pochodzących z Brazylii.
Groniaste skupienia hematytu noszą nazwę “szklanych głów”. Okaz ze zdjęcia ma szerokość niecałych 4 cm.
Hematyt ma duży ciężar właściwy, połysk półmetaliczny, nie wykazuje łupliwości (ma przełam muszlowy). Choć jego kryształy i skupienia są szaroczarne i stalowoszare, z metalicznym połyskiem, to jego rysa jest wiśniowa.
Hematyt ma znaczenie jako kamień ozdobny – stosowany jest głównie do wyrobu drobnych przedmiotów dekoracyjnych, obecnie zwłaszcza naszyjników. Wykorzystywano go także jako imitację czarnych pereł. Kryształy mają natomiast znaczenie kolekcjonerskie.
Minerał ten pojawia się wśród skał przeobrażonych, a także w skałach magmowych, głównie wulkanicznych, choć także w głębinowych (pegmatyty). W Polsce spotykany jest:
- na Dolnym Śląsku (Stanisławów koło Jawora, Kowary, okolice Lewina Kłodzkiego),
- w Górach Świętokrzyskich (Rudki koło Nowej Słupi, Zagnańsk),
- a także w Tatrach (Dolina Tomanowa, Dolina Chochołowska).
Polskie kryształy hematytu pochodzą natomiast z pustek w dolnośląskich granitoidach.
Hematyt tworzy się również w skałach osadowych, w trakcie procesów zachodzących po ich odłożeniu (zdeponowaniu). W ten sposób powstają osadowe rudy żelaza zbudowane z hematytu. Największe takie złoża znane są z okolic Jeziora Górnego (USA) oraz z prowincji Quebec (Kanada). Hematyt jest zresztą najważniejszym, po magnetycie, minerałem budującym rudy żelaza. Wydobywany był już w starożytności.
Kryształy hematytu pochodzą między innymi z Brazylii, Niemiec, Kanady, Wielkiej Brytanii, a także Włoch. W Polsce minerał ten wydobywano w Gołaczowie koło Kudowy Zdroju oraz w Stanisławowie koło Jawora (w kopalni barytu, ale też w kopalni żelaza w Stanisławowie-Wilczej). Dolnośląski hematyt występuje w postaci nerkowatych skupień i koncentrycznych nawarstwień przypominających nerki lub grona.
Polerowany hematyt – kamień ozdobny. Szerokość okazu to ok. 3 cm.
