Minerały tej grupy tworzą silnie skondensowane aniony krzemotlenowe SiO4, z których niektóre mogą być zastąpione jonami glinotlenowymi AlO4. Tutaj zaliczane są także minerały grupy SiO2 – choć chemicznie są one tlenkami, to jednak ich struktura pozwala na włączenie ich do krzemianów.
Krzemiany przestrzenne dzielone są na następujące duże grupy:
- minerały grupy SiO2,
- skalenie,
- zeolity,
- inne krzemiany i glinokrzemiany przestrzenne.
Minerały grupy SiO2
Do tej grupy zaliczany jest kwarc oraz inne odmiany polimorficzne krzemionki SiO2, czyli różniące się strukturą przestrzenną. Wśród tych odmian istotne są trydymit oraz krystobalit, choć znaczeniem ustępują one wyraźnie kwarcowi.
Sam kwarc również posiada dwie odmiany nazywane politypowymi, krystalizujące w układzie trygonalnym oraz heksagonalnym. Kwarc trygonalny krystalizuje w temperaturach niższych niż 573 st. C. Kwarc heksagonalny powstaje w wyższych temperaturach, stąd też jest on znany ze skał tworzących się bezpośrednio z magmy. Natomiast kryształy kwarcu trygonalnego mają genezę związaną z gorącymi parami oraz roztworami wodnymi.
Do grupy SiO2 zaliczany jest również chalcedon. Jest on skrytokrystaliczną odmianą kwarcu trygonalnego (czyli niskotemperaturowego).
Dowiedz się więcej o chalcedonie (dane z katalogu kamieni szlachetnych oraz ozdobnych).
Odmiany minerału kwarcu o różnym zabarwieniu. U góry po lewej znajduje
się szczotka fioletowego ametystu. U góry po prawej stronie: cytryn. U dołu
po lewej: kwarc różowy. U dołu po prawej: kryształ górski.
Skalenie
Najbardziej rozpowszechniona grupa minerałów. Budują ponad połowę skorupy ziemskiej. W skałach magmowych stanowią średnio 60% ich objętości. Są też powszechne w skałach przeobrażonych. Rzadziej pojawiają się w skałach osadowych, choć znamy wyjątki (na przykład arkoza – jedna ze skał okruchowych).
Skalenie to glinokrzemiany wapnia, potasu oraz sodu, a także – w mniejszym stopniu – baru, rubidu i strontu. Krystalizują w układach jednoskośnym oraz trójskośnym. Wykazują pokrój słupkowy i tabliczkowy. Mają dwie płaszczyzny łupliwości; w zależności od tego, czy mamy do czynienia ze skaleniami jedno-, czy trójskośnymi, a także od przynależności do podgrup skaleni, te powierzchnie przecinają się pod nieco innym kątem.
Skalenie dzielone są na kilka podgrup, z których najważniejsze są dwie:
- skalenie potasowe,
- oraz plagioklazy.
Przeczytaj więcej o skaleniach.
Kryształ skalenia – jednego z najważniejszych minerałów skałotwórczych.
Zeolity
Zróżnicowana grupa minerałów, głównie glinokrzemianów. W wyniku ogrzewania do temperatury 400 st. C oddają one wodę nie zmieniając kształtu kryształów – mogą ją potem przyjąć ponownie w trakcie ochładzania. Wynika to z obecności w ich strukturze pustych kanalików. Można do nich sztucznie wprowadzać substancje inne niż woda, co pozwala na ich wykorzystanie z roli nośników katalizatorów.
Zeolity powstają w wyniku przeobrażenia:
- popiołów wulkanicznych oraz skał magmowych,
- a także minerałów i skał ilastych.
Przeobrażenia te zachodzą między innymi w słonych jeziorach na obszarach pustynnych i półpustynnych, w wyniku infiltracji wód o wysokim pH, a także pod dnem morskim.
Inne glinokrzemiany przestrzenne
Do tej podgrupy zaliczane są zwłaszcza skaleniowce (lub inaczej skalenoidy). Pojawiają się one w skałach magmowych zawierających niewiele krzemionki. W tej grupie szczególnie istotnymi minerałami są leucyt, nefelin oraz sodalit.
