Zobacz, w jaki sposób powstało 20 fantastycznych formacji skalnych z całego świata. Większość z nich tworzyła się przez miliony lat! Niemal wszystkie obiekty zawdzięczają swoje powstanie procesom wietrzenia i erozji, które oddziaływały na skały o różnej twardości i składzie mineralnym. Efekt? Rewelacyjne dzieła natury, którym człowiek przynajmniej na razie nie jest w stanie dorównać.
Pamukkale, Turcja
Te piękne wodospady powstały w miejscach wypływów wód hydrotermalnych bogatych w węglan wapnia. Woda ochładzając się na powierzchni traci zawarte w niej związki chemiczne, które wytrącają się w postaci nacieków. Proces ten trwa od kilkunastu tysięcy lat, tworząc efektowne tarasy oraz trawertynowe wodospady.
The Wave, Coyote Buttes, Arizona, USA
Jurajskie piaskowce eoliczne, powstałe w wyniku działalności wiatru na obszarach pustynnych – czyli po prostu wydmy sprzed blisko 200 milionów lat. Luźne piaski pustynne zamieniły się (uległy lityfikacji) w twarde piaskowce warstwowane przekątnie. Dzisiaj to warstwowanie, typowe dla osadów eolicznych, tworzy fantastyczne, różnobarwne kształty. Jeśli komuś mimo to brakuje atrakcji geologicznych, to w pobliżu jest też stanowisko z tropami dinozaurów.
Park Narodowy Arches, Utah, USA
Musiało minąć blisko 300 milionów lat, by powstały fantastyczne łuki parku narodowego Arches w stanie Utah, USA. Z końcem karbonu obszar ten zajmowało płytkie morze, które w warunkach ocieplającego się silnie klimatu parowało, tworząc ogromne złoża soli. Sto milionów lat później (w jurze) na obszarze tym znajdowała się pustynia. Jej piaski zachowały się w postaci czerwonawych piaskowców eolicznych (pochodzenia wiatrowego) – tych samych, które budują The Wave w Arizonie. Znajdujące się niżej warstwy solne, przemieszczając się i tworząc struktury solne, między innymi wysady (takie wysady znajdują się także w mezozoicznym podłożu centralnej Polski), wypiętrzały zalegające wyżej jurajskie piaskowce, doprowadzając do ich pękania i fałdowania. Reszty dokonały procesy wietrzeniowe, tworząc jedne z najbardziej niesamowitych i najlepiej rozpoznawalnych atrakcji geologicznych na świecie.
Bajkowe ostańce Kapadocji (okolice Göreme)
W miejscach, gdzie na stosunkowo miękkiej skale spoczywają grube, bardziej odporne ławice (często piaskowców kwarcowych), nierzadko tworzą się piękne ostańce, uwieńczone “czapkami”. Tak jest między innymi w Kapadocji, gdzie w miękkich tufach – skałach piroklastycznych, czyli powstających z popiołów wyrzucanych przez wulkany – budujących dolne części ostańców wykuwano domy, klasztory, a nawet kościoły. Czapki znajdujące się na ostańcach utworzone są natomiast z odpornej na wietrzenie lawy.
Wulkany, które doprowadziły do powstania tufów, a w konsekwencji bajkowego krajobrazu Kapadocji, działały na tym obszarze w kenozoiku, w trakcie orogenezy alpejskiej. Formowanie się pasm górskich ciągnących się od Alp, poprzez Karpaty, Bałkany, Turcję, Iran, aż po Himalaje, było związane z silną działalnością wulkaniczną, które ślady można znaleźć także w Polsce, zwłaszcza na Dolnym Śląsku.
Punakaiki – naleśniki z Nowej Zelandii
Skały Punakaiki zawdzięczają swoje fantazyjne kształty procesom wietrzeniowym (głównie działaniu wody opadowej, ale również wietrzeniu eolicznemu, czyli wiatrowemu, a także działalności morza) oraz budującym je cienkoławicowym wapieniom, których kolejne warstwy stanowią dziś “naleśniki”. Wapienie powstały w oligocenie (około 30 milionów lat temu) w ciepłym morzu. W skałach zachowane są skamieniałości mikroorganizmów morskich oraz szczątki roślinne. Ciśnienie spowodowane naciskiem leżących powyżej osadów doprowadziło do powstania cienkich ławic o zmiennej odporności, wyniesionych później na powierzchnię ruchami tektonicznymi.
Pasmo Bungle Bungle – Park Narodowy Purnululu, Australia
Niesamowite, wielobarwne piaskowce dewońskie tworzą kopiaste wzgórza, naprzemiennie pomarańczowe i szare. Warstewki o barwie pomarańczowej do brunatnej są wzbogacone w związki żelaza, natomiast szare ławice i warstwy zawierają struktury sinicowe, powstające w skrajnie płytkich zbiornikach wodnych.
Przylądek Yeliu i Geopark Yehliu, Tajwan
Odsłaniające się tu mioceńskie ostańce tworzą fantastyczne kształty przypominające gigantyczne grzyby, a nawet… głowę królowej angielskiej. Tak jak w innych przypadkach, tak i tutaj główną rolę odegrało wietrzenie w połączeniu ze zróżnicowaną odpornością skał budujących podstawy i wierzchołki ostańców.
Czekoladowe Wzgórza (Filipiny)
Co najmniej 1.300 wzgórz barwy czekoladowej stanowi główną atrakcję wyspy Bohol (Filipiny). Wzgórza utrzymują swoją charakterystyczną barwę tylko podczas suchej pory roku, kiedy rosnąca na nich trawa rudzieje. Wzniesienia zbudowane są z plioceńskich i wczesnoplejstoceńskich wapieni, powstałych tuż przed ostatnim glacjałem. Wzgórza zawdzięczają swe stożkowe i kopulaste kształty procesom krasowym, wspomaganych erozją rzeczną.
Wielki Kanion Kolorado, USA
Kanion powstawał prawdopodobnie w ciągu ostatnich kilkunastu milionów lat (naukowcy właśnie toczą spory mające na celu ustalenie momentu, w którym gigantyczny wąwóz zaczął się formować), jednak w jego ścianach widoczne są profile skalne obejmujące 1,8 miliarda lat, od proterozoiku do triasu! Skały budujące ściany powstały w większości w środowisku morskim, co pokazuje, jak wysoko musiał zostać wyniesiony ten obszar. Szybki ruch pionowy rozpoczął się na przełomie mezozoiku i kenozoiku, to jest około 65 mln lat temu, w trakcie tak zwanej orogenezy laramijskiej.
Droga Olbrzymów (Grobla Olbrzymów, The Giant’s Causeway), Irlandia Północna
Trudno uwierzyć, że tak regularne, sześciokątne słupy mogą stanowić dzieło przyrody. A jednak. Są to kolumny bazaltowe, powstałe w wyniku stygnięcia lawy. Lawa wylała się na powierzchnię około 50-60 milionów lat temu, w paleogenie. Zjawiska wulkaniczne były związane z powstawaniem północnej części Oceanu Atlantyckiego, który oddzielił wyspy brytyjskie (i całą Europę) od Ameryki Północnej. Warto wiedzieć, że część Wielkiej Brytanii stanowi część Laurencji, czyli dawnej Ameryki Północnej, a po stronie europejskiej znalazła się właśnie za sprawą północnego Atlantyku tworzącego się w ciągu ostatnich kilkudziesięciu milionów lat.
Mogoty z okolic Guilin (Chiny)
Strome wzgórza tworzące oryginalny krajobraz okolic Guilin to ostańce krasowe, powstałe w wyniku rozpuszczania skał wapiennych przez wody opadowe w ciepłym i wilgotnym klimacie. Powszechne są w Chinach, a także w Wietnamie i na Filipinach.
Krater Meteorytowy w Arizonie, USA
Piękny przykład krateru uderzeniowego, powstałego około 50 tysięcy lat temu w wyniku upadku meteorytu o średnicy blisko 50 metrów. Powstał on stosunkowo niedawno (oczywiście w geologicznej skali czasu), czemu zawdzięcza swój znakomity stan. Krater nie jest też niszczony przez żadne intensywne procesy wietrzeniowe. Identyczne kratery na Księżycu są o wiele starsze, jednak brak atmosfery powoduje, że prawie nie ulegają one niszczeniu, trwając niezmiennie przez miliony lat. Tymczasem procesy geologiczne, atmosferyczne i biologiczne powodują, że na Ziemi zachowanie takiego krateru przez kilkadziesiąt tysięcy lat stanowi unikalne zdarzenie.
Struktura Riszat (Richat), inaczej Oko Sahary, Mauretania
Kolista struktura geologiczna o średnicy blisko 50 kilometrów, znajdująca się na Saharze Zachodniej i doskonale widoczna z kosmosu. Przypomina ona krater uderzeniowy, jednak nie wykazuje pozaziemskiej genezy. Jest ona efektem wietrzenia kopuły wypiętrzonej procesami tektonicznymi, zbudowanej ze skał proterozoicznych oraz paleozoicznych (głównie datowanych na ordowik), tworzących liczne stopnie (kuesty). Wnętrze struktury budują głównie skały magmowe, natomiast części zewnętrzne tworzone są przez piaskowce. W obrębie Struktury Riszat odkryto też kimberlity, w których znajdowane są niekiedy diamenty.
Grota Fingala, Szkocja
Kolejne, obok Grobli Olbrzymów, cudo natury, które budują bazaltowe kolumny. Skały tworzące Grotę Fingala powstały w wyniku intensywnej działalności wulkanicznej związanej z rozpadem Europy i Ameryki Północnej, które rozdzielił Ocean Atlantycki. Reszty – jak we wszystkich prezentowanych tutaj formacjach skalnych – dokonały procesy erozyjne. W tym przypadku głównie działalność morza.
Wieża Diabła, Wyoming, USA
Pierwszy amerykański pomnik narodowy (national monument), dodatkowo rozsławiony filmem Stevena Spielberga Bliskie spotkania trzeciego stopnia . Wysokie słupy przywodzą na myśl kolumny bazaltowe z Grobli Olbrzymów i Groty Fingala. I słusznie, bo Wieża Diabła zbudowana jest przez skały wulkaniczne, które wdzierały się (czyli intrudowały) między mniej odporne skały osadowe. Późniejsze procesy wietrzeniowe i erozyjne doprowadziły do usunięcia osadów otaczających intruzję.
Ayers Rock (Uluru), Australia
Góra wyspowa Uluru jest efektem erozji zachodzącej w gorącym i suchym klimacie. Tworzą ją arkozy, czyli piaskowce bogate w skalenie, a także zlepieńce. Związki żelaza nadają skale rdzawe zabarwienie. Arkozy budujące Uluru powstały w środowisku rzecznym, na co wskazuje charakterystyczne, przekątne warstwowanie.
Tsingy de Bemaraha, Madagaskar
Tsingi to w języku malgaskim ostańce krasowe przypominające wyglądem iglice. Takie struktury są powszechne w masywie Tsingy de Bemaraha na Madagaskarze. Powstały one w wyniku wietrzenia chemicznego wapieni, czyli krasowienia. Proces ten polega na rozpuszczaniu skał węglanowych przez wodę. Takie samo zjawisko, przebiegające jednak w nieco innym klimacie, doprowadziło do powstania chińskich mogotów.
Biała Pustynia (Farafra, Egipt)
Piękny przykład wietrzenia eolicznego (wiatrowego). Wapienie Białej Pustyni tworzą fantastyczne kształty wokół znajdującej się w Egipcie oazy Farafra.
Jaskinia Trzcinowego Fletu (okolice Guilin, Chiny)
Niesamowitą szatę naciekową jaskini powstałej w jurajskich, liczących 180 mln lat wapieniach doceniono już ponad tysiąc lat temu. W sztucznym oświetleniu fantastyczne draperie, kolumny i kurtyny powstałe w wyniku wytrącania z wody rozpuszczonego w niej węglanu wapnia wyglądają jeszcze bardziej niesamowicie.
Moeraki Boulders (Nowa Zelandia)
Ogromne konkrecje, o średnicy nawet do dwóch metrów, wypreparowane z otaczających je mało odpornych paleoceńskich mułowców, spoczywają na plaży Koekohe (Nowa Zelandia). Największe konkrecje rosły długo, nawet do pięciu milionów lat. Potem utworzyła się w nich gęsta sieć spękań – jeszcze później zostały one wypełnione kalcytem oraz innymi minerałami, tworząc tak zwane septarie.
Septarie (mniejsze niż te z Nowej Zelandii) po przecięciu i wypolerowaniu tworzą piękne kamienie ozdobne. W Polsce konkrecje tego typu znajdowane są w jurajskich skałach okolic Częstochowy.
Podsumowanie
Lista zawiera jedynie 20 pozycji, podczas gdy dzieł natury zasługujących na zamieszczenie tutaj jest o wiele, wiele więcej. Wystarczy wspomnieć tylko atrakcje z terenu Stanów Zjednoczonych, które nie znalazły się w zestawieniu, robiąc miejsce formacjom skalnym z innych krajów i kontynentów – Monument Valley, Park Narodowy Bryce Canyon, Half Dome… Wymieniać można długo.
Na liście nie pojawiają się także polskie atrakcje geologiczne, chociaż niektóre z nich mogą z powodzeniem konkurować z przedstawionymi tutaj formacjami skalnymi – na przykład skałki Gór Stołowych. Nasze skalne dzieła natury to jednak temat na oddzielne zestawienie, i to niewiele mniej bogate.