Zaznacz stronę
Fałszywe skamieniałości Beringera.

Jedna z najbardziej znanych pomyłek paleontologicznych. Fałszywe skamieniałości z pracy Johanna Beringera z 1726 roku.

Jednym z najbardziej znanych fałszerstw paleontologicznych jest sprawa podrabianych skamieniałości opisanych w 1726 roku przez niemieckiego lekarza, Johanna Beringera. Paleontologów zwieść może jednak nie tylko oszust; niekiedy sam zapis kopalny kryje w sobie jeszcze bardziej niebezpieczne pułapki.

Fałszywe skamieniałości opisane przez Johanna Beringera zostały spreparowane przez naukowców konkurujących z tym niemieckim lekarzem zainteresowanym paleontologią. Jego błąd wciąż stanowi ostrzeżenie dla kolejnych pokoleń naukowców.

Choć od opisanego wydarzenia minęło już prawie 300 lat, to paleontolodzy wciąż natrafiają w skałach na pułapki. I wcale nie są to fałszerstwa podłożone przez sprytnego oszustwa. To same skamieniałości wystawiają paleontologów na próbę. Oto cztery ciekawe przykłady z ostatnich lat.

Rośliny z syluru czy z permu?

Ryniofity - pierwsze rośliny.

Szczątki pierwszych roślin, należących do grupy ryniofitów. W skale widoczne są przekroje przez ich łodygi. Pasek skali: 1 cm (fot. Peter Coxhead).

Najstarsze pewne skamieniałości roślin lądowych pochodzą z syluru, sprzed 430 mln lat. Rośliny prawdopodobnie wyszły na ląd o wiele wcześniej, jednak na razie brakuje na to dowodów. Korzenie tajemniczych roślin znalezionych w skałach dolnego syluru (o wieku około 430 mln lat) na terenie Chin zdawały się więc być darem niebios.

Niestety, bliższe zbadanie enigmatycznych skamieniałości wykazało, że są to szczątki roślin permskich, liczących około 285 mln lat. Wrosły one korzeniami w starsze skały (wieku sylurskiego), myląc swoich pierwszych odkrywców. Nowe badania (Wang et al., 2013) wskazują na permski wiek tych znalezisk. Nie są to zatem pozostałości jednych z pierwszych roślin lądowych. Palma pierwszeństwa nadal należy do późnosylurskich ryniofitów.

Anomalocaris: groźny czy nie?

Rekonstrukcja anomalokarisa.

Rekonstrukcja anomalokarisa z Muzeum Historii Naturalnej w Londynie. Fot. Gaetan Lee.

Jeden z najbardziej znanych kambryjskich drapieżników, a zarazem jeden z pierwszych w historii życia na Ziemi, rekonstruowany był jako niebezpieczny potwór, kruszący mocnym aparatem szczękowym pancerze ofiar, zwłaszcza trylobitów. Rodzaj ten doczekał się licznych rekonstrukcji pokazujących go w momencie przebijania twardych szkieletów innych mieszkańców kambryjskiego morza.

Niestety, legenda anomalokarisa być może przejdzie niebawem do historii. Nowe badania wykazują (Daley et al., 2013), że drapieżnik zadowalał się on głównie organizmami nieposiadającymi szkieletu. Jeden gatunek anomalokarisa mógł wprawdzie przebić zewnętrzny, twardy szkielet trylobitów, ale nie jest całkowicie pewne, czy rzeczywiście to robił.

Tropy gadów czy ptaków?

Tropy aetozaurów, trias.

Tropy późnotriasowych gadów. Źr.: Wikimedia Commons, na podstawie pracy Heckert et al., 2010. Articulated skeletons of the aetosaur Typothorax coccinarum Cope… Journal of Vertebrate Paleontology 30, 619-642.

Trias to okres szybkiego rozwoju gadów, a przede wszystkim moment pojawienia się dinozaurów. Nic więc dziwnego, że wszelkie znaleziska datowane na około 220 mln lat (schyłek triasu) cieszą się sporym zainteresowaniem paleontologów. Tak było też w przypadku zagadkowych tropów gadów z Argentyny, przypisywanych teropodom, wykazującym w dodatku sporo cech ptasich, na miliony lat przed pojawieniem się ptaków.

Tajemnicze znaleziska okazały się jednak tropami dużo późniejszych, bo pochodzących z późnego eocenu (40 mln lat temu), ptaków. Rzeczywisty wiek ustalono za pomocą datowania metodą radiometryczną minerałów (a konkretnie cyrkonów) znalezionych w warstwie tufu wulkanicznego, w którym odcisnęły się ślady zwierząt (Melchor et al., 2013).

Mylące biomarkery

Poszukiwanie najstarszych śladów życia na Ziemi sprawia paleontologom sporo trudności. Im starsze skały, tym mniejsze prawdopodobieństwo, że skamieniałości mogły zachować się w nich aż do dzisiaj. Na szczęście z pomocą przychodzą tak zwane biomarkery, czyli substancje chemiczne będące produktami metabolizmu organizmów żywych lub produktami ich rozkładu.

Biomarkery nie są skamieniałościami, ale wskazują na to, że jakieś organizmy żywe musiały istnieć wtedy, gdy powstawały badane skały. Prawdopodobieństwo, że substancje chemiczne tego typu powstały w drodze procesów abiotycznych, jest bowiem niewielkie.

Wykorzystanie biomarkerów niesie ze sobą spore ryzyko. Substancje chemiczne interpretowane jako ślady działalności organizmów mogły jednak mimo wszystko powstać w efekcie procesów zupełnie nie związanych z działalnością organizmów żywych.

Dobry przykład stanowi biomarker będący “dowodem” na pojawienie się bezkręgowców z grupy gąbek już w neoproterozoiku, co najmniej kilkadziesiąt milionów lat przed kambrem – a dopiero w skałach tego okresu zachowały się pierwsze skamieniałości gąbek.

Kontrowersyjny biomarker to substancja chemiczna (24-isopropylcholestane), która teoretycznie powinna być produktem metabolizmu gąbek. Teoretycznie. Nowe badania (Antcliffe, 2013) wykazują, że powstaje ona także w wyniku działalności glonów. Biomarker ten może również stanowić zwyczajne zanieczyszczenie – jeśli znaleziono go w próbkach pobranych z rdzeni wiertniczych, to przypuszczalnie znalazł się on tam w wyniku zanieczyszczenia go płuczką, czyli cieczą wykorzystywaną podczas wykonywania odwiertu. Wygląda więc na to, że na dowody istnienia gąbek już w neoproterozoiku trzeba będzie jeszcze poczekać.

Podsumowanie

Wszystkie wymienione przykłady pokazują, jak trudne może być zdobywanie wiedzy o dawnym życiu. Na szczęście w większości przypadków ślady, na które trafiają paleontolodzy, są o wiele łatwiejsze w interpretacji. Nie należy więc pochopnie traktować pomyłek jako dowodu na całkowitą nieprawdziwość wiedzy dostarczanej nam przez paleontologię, jak niekiedy sugerują zwłaszcza wyznawcy kreacjonizmu w najczystszej, odrzucającej całkowicie ewolucję, postaci.

Cytowane prace:

J. B. Antcliffe, 2013. Questioning the evidence of organic compounds called sponge biomarkers. Palaeontology. DOI: http://dx.doi.org/10.1111/pala.12030

Allison C. Daley et al., 2013. New anatomical information on Anomalocaris from the Cambrian Emu Bay Shale of South Australia and a reassessment of its inferred predatory habits. Palaeontology. DOI: http://dx.doi.org/10.1111/pala.12029

Ricardo N. Melchor et al., 2013. A Late Eocene date for Late Triassic bird tracks. Nature. 495, E1–E2. DOI: http://dx.doi.org/10.1038/nature11931

Yi Wang et al., 2013. Enigmatic occurrence of Permian plant roots in lower Silurian rocks, Guizhou Province, China. Palaeontology. DOI: http://dx.doi.org/10.1111/pala.12019