Zaznacz stronę

Plejstocen

Lodowce.

Plejstocen bywa popularnie określany mianem "epoki lodowej" (fot. Daniel Schwen).

Zobacz także Plejstocen w Polsce

Jednostka geologicznych dziejów Ziemi, w randze epoki. Plejstocen zakończył się około 11 tys. lat temu aktualnym ociepleniem (tak zwanym interglacjałem) opisywanym nazwą holocen.

Utożsamiany popularnie z “epoką lodowcową” plejstocen był rzeczywistości czasem częstych zmian klimatycznych. Obok okresów zimnych (glacjałów) cyklicznie pojawiały się ocieplenia (interglacjały).

Początek plejstocenu został wydatowany na około 2,5 mln lat (czyli koniec pliocenu). Obie epoki stanowią część ery kenozoicznej (zobacz Tabela stratygraficzna). Plejstocen zaliczany jest do okresu czwartorzędowego, podczas gdy pliocen stanowi jeszcze część neogenu.

Najważniejsze wydarzenia

  • początkowo (w preplejstocenie) klimat na półkuli północnej stosunkowo ciepły, z epizodami ochłodzeń,
  • 2,1 mln lat temu i 640 tys. lat temu – eksplozje superwulkanu Yellowstone,
  • 2 mln lat temu – szybkie ochłodzenie, które zapoczątkowało glacjał na półkuli północnej,
  • naprzemienne występowanie okresów cieplejszych (interglacjałów) oraz chłodnych (glacjałów),
  • podczas glacjałów obniżanie światowego poziomu morza, związane ze związaniem dużych ilości wody przez lądolody i lodowce,
  • silne obniżanie poziomu morza w czasie zlodowaceń; wynurzenie rejonu dzisiejszych wysp indonezyjskich, połączenie ich mostem lądowym z Azją,
  • istnienie Beringii – lądowego połączenia pomiędzy Azją i Ameryką Północną, poprzez Cieśninę Beringa; powstanie tego mostu lądowego było efektem obniżenia się światowego poziomu morza na skutek pojawienia się na półkuli północnej wielkich lądolodów,
  • Wielka Brytania połączona lądem z kontynentalną Europą,
  • z końcem plejstocenu i w holocenie szybkie podwyższanie się światowego poziomu morza, o ponad 100 m w ciągu ostatnich 20 tys. lat – efekt topnienia lądolodów oraz lodowców,
  • z końcem plejstocenu oraz w holocenie izostatyczne podnoszenie się obszarów, które wcześniej skute były lodem (między innymi Skandynawia).
Model mamuta.

Plejstoceńską Europę i Amerykę Północną zaludniały wielkie ssaki, które wyginęły wraz z ustąpieniem lądolodów oraz ekspansją człowieka. Na zdjęciu model mamuta w muzeum w Brnie.

Najważniejsze fakty związane z biosferą

  • nowi, liczni przedstawiciele słoniowatych oraz koniowatych,
  • ewolucja australopiteków, a we wczesnym plejstocenie (2,4 mln lat temu) pojawienie się człowieka (gatunek Homo habilis),
  • 400 tys. lat temu – pojawia się neandertalczyk,
  • 190 tys. lat temu – pojawienie się człowieka Homo sapiens (bez uwzględnienia neandertalczyka),
  • 43 tys. lat temu – człowiek kromanioński (współczesny) pojawia się w Europie,
  • 28-24,5 tys. lat temu – ostatnie ślady bytności neandertalczyka w Europie,
  • zwiększanie się zasięgu obszarów trawiastych w okresach zlodowaceń,
  • dominacja ogromnych ssaków:
    • mastodonty – od środkowego miocenu,
    • mamuty i słonie – w pliocenie dotarły do Eurazji,
    • nosorożec włochaty,
    • wielkie torbacze w Australii (rodzaj Diprotodon).
  • pod koniec plejstocenu wymieranie wielkich ssaków: mamutów, kotów szablozębych, wielu torbaczy, lwów workowatych, wielkich kangurów.