Północna Polska zawdzięcza swój krajobraz działalności plejstoceńskiego lądolodu. Na zdjęciu fragment panoramy ze wzgórza Wieżyca na Kaszubach (fot. Piotr Plecke).
Plejstocen bywa niekiedy określany mianem “epoki lodowcowej”. Rzeczywiście, podczas plejstocenu na teren Polski kilkakrotnie nasuwały się lądolody skandynawskie. Trzy główne zlodowacenia to (w kolejności chronologicznej, począwszy od najstarszego) południowo-, środkowo- oraz północnopolskie.
Plejstocen nie był epoką jednorodną klimatycznie. W rzeczywistości lądolody zajmowały terytorium dzisiejszej Polski jedynie okresowo. Znacznie częstsze i dłuższe były epizody zimnego klimatu, ale bez pokrywy lodowej. Takie okresy ochłodzeń określane są mianem glacjałów. Niekiedy podczas glacjałów pojawiały się także lądolody; jednak ich obecność nie jest konieczna, by móc nazwać ochłodzenie glacjałem.
Epizody zimnego klimatu przedzielone były ociepleniami. Noszą one nazwę interglacjałów.
Ostatni lądolód opuścił terytorium dzisiejszej Polski około 12 tys. lat temu. Wkrótce potem zakończył się plejstocen. Obecnie żyjemy w dobie interglacjału (ocieplenia) noszącego nazwę holocen. Formalnie nie jest już ono zaliczane do plejstocenu.
Najważniejsze fakty
- od 1,8 mln lat temu – ochłodzenie klimatu, ale bez pojawienia się zlodowaceń,
- 890 tys. lat temu – pierwsze zlodowacenia na obszarze dzisiejszej Polski,
- naprzemienne występowanie okresów chłodnych (glacjałów) oraz cieplejszych (interglacjałów); podczas glacjałów zlodowacenia; największy zasięg na terenie Polski miało zlodowacenie południowopolskie (Sanu),
- powstawanie osadów lodowcowych:
- moren czołowych i dennych, kemów i ozów,
- iłów warwowych osadzanych w jeziorach zastoiskowych na przedpolu lądolodu,
- piaszczystych sandrów na przedpolu lądolodu.
- 12 tys. lat temu – ustąpienie lądolodu z terenu dzisiejszej Polski; na terenie dzisiejszego Bałtyku powstaje wielkie jezioro zaporowe, które po kilku kolejnych zmianach poziomu morza przekształca się we współczesne Morze Bałtyckie (4 tys. lat temu),
- następował rozwój kultur ludzkich; Europę zamieszkiwał neandertalczyk, zastąpiony przez człowieka współczesnego.
Najważniejsze glacjały i interglacjały
- interglacjał holoceński (od 12 tys. lat temu do dziś),
- zlodowacenia północnopolskie (toruńskie, bałtyckie; od 110 tys. lat temu do niecałych 12 tys. lat temu),
- interglacjał eemski (od 150 do 110-80 tys. lat temu; w rejonie dzisiejszego ujścia Wisły transgresja morska),
- zlodowacenia środkowopolskie (Odry, Warty; od 300 do 150 tys. lat temu),
- interglacjał wielki (od 440 tys. lat temu do 300 tys. lat temu),
- zlodowacenia południowopolskie (Nidy, Sanu I, Sanu II; od 890 tys. lat temu do 440 tys. lat temu).
