Orogeny waryscyjskie (hercyńskie) w Europie i Ameryce Północnej, na tle współczesnej linii brzegowej, ale przy konfiguracji kontynentów sprzed 300 mln lat temu. Ameryka Północna i Europa stanowiły wówczas części Laurusji, która po połączeniu z leżącą na południe Gondwaną utworzyła Pangeę. Źródło: Wikimedia Commons.
Ruchy górotwórcze w późnym paleozoiku, z apogeum na pograniczu wczesnego i późnego karbonu.
Orogeneza waryscyjska była efektem przyłączenia do kontynentu Laurusja grupy mikrokontynentów określanych wspólnym mianem Armoryki. Dodatkowo do południowego krańca Laurusji dotarła Gondwana. Połączenie obu tych kontynentów było jednym z najważniejszych etapów tworzenia superkontynentu Pangea, który w najpóźniejszym paleozoiku skupił w sobie większość lądów kuli ziemskiej.
Mikrokontynenty armorykańskie zostały przyłączone do Laurusji w rejonie, który stanowi dzisiaj Europę Zachodnią i Środkową. Armoryka stanowi teraz podłoże następujących rejonów Europy:
- Francji (Masyw Armorykański, Masyw Centralny),
- północnej Hiszpanii,
- środkowych i południowych Niemiec,
- Czech,
- a także południowo-zachodniej Polski (Sudety).
Skutki orogenezy waryscyjskiej
W efekcie orogenezy waryscyjskiej na obszarach dzisiejszej centralnej Europy zostały wypiętrzone wysokie łańcuchy górskie, określane mianem waryscydów. Góry te uległy całkowitemu zrównaniu w kolejnych okresach geologicznych (głównie permie i wczesnym triasie).
Górotwory waryscyjskie zostały ponownie wyniesione w trakcie orogenezy alpejskiej, tym razem jako góry zrębowe, niezwiązane bezpośrednio z kolizją kontynentów (na przykład Reńskie Góry Łupkowe w Niemczech, Sudety).
Z powstawaniem nowych górotworów związane było również tworzenie się zapadlisk śródgórskich i przedgórskich. W Polsce są nimi między innymi Niecka Śródsudecka, a także basen Górnego Śląska. W zapadliskach tworzyły się systemy rzeczne oraz torfowiska i powstawały bogate złoża węgla kamiennego.
Orogeneza waryscyjska doprowadziła też do całkowitej likwidacji zbiorników oceanicznych rozciągających się pomiędzy Laurusją i Armoryką (między innymi Oceanu Reickiego). Jedynymi pozostałościami po dawnej, zniszczonej w strefach subdukcji skorupy oceanicznej pozostają ofiolity – kompleksy obojętnych i zasadowych skał magmowych głębinowych. Znaleziono je także w Polsce (Masyw Ślęży).
Z kolizjami kontynentów związane były silne zjawiska magmowe i wulkaniczne. Niemal równocześnie z głównymi fazami orogenezy waryscyjskiej (a zatem w karbonie) doszło do powstania dużych intruzji granitów. W Polsce waryscyjskie granity znajdują się między innymi w Karkonoszach oraz Tatrach Wysokich.
Procesom magmowym zachodzącym w głębi ziemi towarzyszył wulkanizm. Działalność wulkaniczna rozpoczęła się już we wczesnym karbonie i trwała do permu. Efektem są bardzo liczne pozostałości paleozoicznych wulkanów.
W trakcie orogenezy waryscyjskiej powstała również platforma zachodnioeuropejska, dobudowana do prekambryjskiej (skonsolidowanej 1,8 mld lat temu) platformy wschodnioeuropejskiej. Rozległy obszar od Wysp Brytyjskich na zachodzie, prawie po strefę Teisseyre’a-Tornquista na wschodzie (linię ciągnącą się od Kołobrzegu, przez Toruń, aż po Góry Świętokrzyskie oraz Lubelszczyznę), stał się basenem sedymentacyjnym wypełnianym w permie i mezozoiku osadami pokrywy platformowej.
Fragment powstającego kontynentu Pangea 300 mln lat temu. Na tle współczesnej linii brzegowej naniesiono granice dawnych mikrokontynentów budujących dzisiaj podłoże Europy Środkowej i Zachodniej. Legenda: 1 - platforma wschodnioeuropejska, czyli dawny kontynent Baltica. 2- Awalonia. 3 - Armoryka. 4 - mikrokontynenty, które zostały dobudowane do Europy po paleozoiku, podczas orogenezy alpejskiej. W. - lokalizacja dzisiejszej Warszawy. Rekonstrukcja przygotowana z użyciem programu GMAP.
W późnym karbonie terytorium współczesnej Europy było jeszcze niekompletne, choć uległo znaczącemu powiększeniu w porównaniu z powstałą w paleo- i mezoproterozoiku platformą wschodnioeuropejską. Brakowało południowej części dzisiejszej Europy (duże fragmenty Hiszpanii, Włochy, Bałkany), które powstały dopiero w efekcie kenozoicznej orogenezy alpejskiej.
