Zaznacz stronę

Krzemiany łańcuchowe

Jest to jedna z klas minerałów należących do grupy krzemianów i glinokrzemianów.

Zawierają aniony krzemowe i ewentualnie glinotlenowe zbudowane z tetraedrów SiO4 albo AlO4, które połączone są w wydłużone kompleksy podobne do łańcuchów – stąd nazwa tej klasy krzemianów i glinokrzemianów. W skład grupy wchodzą pirokseny oraz inne minerały, takie jak wollastonit.

Pirokseny

To jedna z głównych grup minerałów skałotwórczych. Pojawiają się w dużych ilościach w wielu skałach magmowych oraz przeobrażonych. Tworzą się w wysokich temperaturach przy niewielkim udziale wody. Wykazują pokrój słupowy, częste są też nieforemne ziarna. Charakterystyczną cechą jest występowanie dwóch płaszczyzn łupliwości krzyżujących się pod kątem 87 stopni. Kąt ten odróżnia pirokseny od podobnych minerałów z grupy amfiboli. Barwy są zróżnicowane, ale dominują ciemnozielone, brunatne, niemal czarne. Odmiany ubogie w żelazo oraz tytan mogą być jasne, niemal białe lub szare bądź żółtawe.

Pirokseny krystalizujące w układzie rombowym nazywane są ortopiroksenami, natomiast tworzące kryształy w układzie jednoskośnym – klinopiroksenami.

Najważniejsze pirokseny to:

  • augit (krystalizuje w układzie jednoskośnym; wykazuje pokrój krótkosłupowy; barwa brązowa w różnych odcieniach, brunatna, czarna),
  • diopsyd-hedenbergit (tworzą szereg izomorficzny; diopsyd CaMg[Si2O6] zawiera magnez, a hedenbergit CaFe[Si2O6] ma podstawione w jego miejscu żelazo; krystalizują w układzie jednoskośnym; pojawiają się zwłaszcza w wapieniach i dolomitach, które podlegały przeobrażeniu kontaktowemu, a także w różnych skałach przeobrażonych; w Polsce diopsyd pojawia się obficie w okolicach Strzelina oraz w Jordanowie Śląskim),
  • enstatyt (krystalizuje w układzie rombowym, tworząc krótkie słupy lub nieforemne ziarna; barwa szara lub zielona; często pojawiają się w skałach magmowych głębinowych ubogich w krzemionkę, czyli zasadowych, rzadziej w skałach wulkanicznych oraz przeobrażonych),
  • jadeit (krystalizuje w układzie jednoskośnym; tworzy skupienia pręcikowe; barwa różna: od bezbarwnej, przez białą i szarą, po zieloną; pojawia się w skałach przeobrażonych w niskich temperaturach oraz ciśnieniach),
  • spodumen (krystalizuje w układzie jednoskośnym; wykazuje pokrój słupowy, tworzy także skupienia ziarniste; pojawia się w grubokrystalicznych skałach granitoidowych – pegmatytach; w Polsce znany z okolic Szklarskiej Poręby i z Piławy Górnej).

Inne minerały

Najbardziej znanym krzemianem łańcuchowym innym niż należące do grupy piroksenów jest wollastonit. Pojawia się w skałach, które uległy przeobrażeniu na kontakcie z gorącą magmą. Krystalizuje w układach jednoskośnym i trójskośnym, tworzy kryształy pręcikowe lub włókniste.

Poza piroksenami i wollastonitem do krzemianów łańcuchowych zaliczane są też rodonit, karfolit oraz inne rzadkie minerały.

Gabro z okolic Nowej Rudy (kop. Słupiec).

Gabro z rejonu Nowej Rudy. Widoczne jasne kryształy plagioklazów (odmiana skaleni) oraz ciemne kryształy piroksenów. Okaz ma niecałe 10 cm szerokości.