Pozostałości po eksplozji supernowej. Zdaniem niektórych badaczy wybuchy supernowych miały znaczący wpływ na klimat i biosferę naszej planety. Fot. NASA.
Ciekawe spojrzenie na historię życia na Ziemi. Ewolucją rządziła globalna tektonika, zmiany poziomu wszechoceanu, a także… wybuchy supernowych — twierdzi Henrik Svensmark z Technical University of Denmark. Co więcej, supernowe miały korzystny wpływ na rozwój ziemskiej biosfery.
Do niedawna badacze chętnie skłaniali się ku hipotezom zakładającym, że wpływ kosmosu na życie na Ziemi sprowadzał się głównie do katastrof powodowanych przez upadki komet i planetoid, prowadzących do masowych wymierań. Obecnie środek ciężkości naukowej dyskusji przesuwa się w kierunku bardziej subtelnego oddziaływania przestrzeni pozaziemskiej, ale równie doniosłego w skutkach.
Potwierdzają to artykuły pojawiające się w czasopismach naukowych. Nadal jako jedna z przyczyn ważnych wydarzeń w dziejach Ziemi wymieniany jest wpływ kosmosu. Nie ma on jednak – w myśl hipotez prezentowanych w tych artykułach – charakteru katastrofalnego, choć zapoczątkowane w ten sposób zmiany miały bardzo dalekosiężne konsekwencje.
Jednym z procesów pozaziemskich, które miały wpłynąć na historię naszej planety, mogły być wybuchy supernowych. Echa takich wydarzeń, nawet odległych, powodowały według opinii niektórych badaczy (Svensmark, 2012) oziębienie ziemskiego klimatu, prowadzące w konsekwencji do zlodowaceń. Sama eksplozja supernowej, zwłaszcza odległa, nie mogła być jedyną, a nawet główną przyczyną ochłodzenia. Ale już w połączeniu z innymi czynnikami – na przykład tektonicznymi i wynikającymi ze zmian poziomu wód wszechoceanu (Svensmark, 2012) – stanowią realny scenariusz wydarzeń prowadzących do zlodowaceń.
Pozostałości supernowej w Małym Obłoku Magellana. Fot. NASA.
Czynniki kosmiczne mogły być odpowiedzialne również za ochłodzenia klimatu we wczesnych etapach dziejów Ziemi, w prekambrze. Dotyczy to zwłaszcza oziębień z neoproterozoiku. Łącznie trwały one niemal 200 mln lat; w ich trakcie doszło do zlodowaceń obejmujących całą kulę ziemską (tak zwane zlodowacenia typu snowball Earth), a także do wymierań i gwałtownych zwrotów ewolucyjnych, zakończonych wielką kambryjską eksplozją życia, której przyczyny do dzisiaj nie są całkowicie jasne.
Zdaniem niektórych naukowców (Kataoka et al., 2013) wszystkie te katastrofalne wydarzenia datowane na neoproterozoik miały związek z przechodzeniem Ziemi przez obłoki gazu i pyłu kosmicznego, między innymi poprzez pozostałości po supernowych. Zdarzenie to miało miejsce około 0,6 mld lat temu.
Jeśli teoria ta byłaby prawdziwa, to spotkanie Ziemi z pozostałościami po supernowych miałoby dalekosiężne skutki. Zdaniem twórców hipotezy najpoważniejsze konsekwencje to uszkodzenie warstwy ozonowej Ziemi oraz poddanie jej powierzchni intensywnemu promieniowaniu kosmicznemu. To doprowadziłoby do kolejnych komplikacji:
- zmian zawartości tlenu w atmosferze oraz w wodach oceanów,
- masowych wymierań i następujących po nich gwałtownych eksplozji bioróżnorodności,
- szybkich zmian klimatycznych, prowadzących między innymi do zlodowaceń obejmujących całą kulę ziemską.
W świetle tej teorii wpływ wydarzeń zachodzących poza naszą planetą na życie na Ziemi był ogromny i wieloaspektowy. Hipoteza ma wyjaśniać wiele procesów, które wciąż pozostają dla nas zagadką. Rzeczywistość była prawdopodobnie bardziej skomplikowana i do wielkich zlodowaceń oraz wymierań i radiacji neoproterozoicznych przyczyniło się o wiele więcej czynników; jednak nie da się wykluczyć, że jednym z nich był właśnie wpływ obłoków pyłu kosmicznego.
Wymienione tutaj teorie odbiegają od tych, jakimi naukowcy karmili nas przez lata, na czele z upadkiem planetoidy prowadzącym do zagłady dinozaurów. Obecnie coraz częściej uważa się, że nie należy przeceniać wpływu takich katastrofalnych wydarzeń na życie na Ziemi. Owszem, mogły one być jednym z plejady wielu czynników powodujących wielkie wymierania, przypuszczalnie nawet niezbyt istotnym.
Mimo to przestrzeń pozaziemska niewątpliwie miała spory wpływ na historię naszej planety, jak pokazują to teorie związane z supernowymi. Jednak ten wpływ był prawdopodobnie bardziej wysublimowany i mniej bezpośredni niż sądzono do tej pory, choć wiodący do doniosłych skutków.
Cytowane artykuły:
Ryuho Kataoka et al., 2013. The Nebula Winter: The united view of the snowball Earth, mass extinctions, and explosive evolution in the late Neoproterozoic and Cambrian periods. Gondwana Research. DOI: http://dx.doi.org/10.1016/j.gr.2013.05.003
Henrik Svensmark, 2012. Evidence of nearby supernovae affecting life on Earth. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. DOI: http://dx.doi.org/10.1111/j.1365-2966.2012.20953.x
