Zaznacz stronę

Lidyt

Lidyt jest skałą osadową krzemionkową o czarnym lub ciemnoszarym zabarwieniu. Buduje ją głównie minerał chalcedon, a także kwarc, a substancje bitumiczne nadają jej ciemny kolor. Niekiedy lidyt jest poprzecinany drobnymi żyłkami białego kwarcu – ma wtedy walory dekoracyjne.

Skała ta tworzy najczęściej drobne warstewki w otoczeniu innych skał, na przykład łupków krzemionkowych. Największe znane pokłady sięgają kilku metrów grubości (czyli miąższości). Liczne spękania powodują łatwe rozpadanie się lidytów na drobne bloczki. Są one często transportowane, tworząc wtórne złoża, czyli znajdujące się z dala od skały macierzystej, najczęściej w osadach rzek lub stożków napływowych.

Polskie lidyty

Lidyty znane są głównie z Dolnego Śląska, przede wszystkim z Gór Kaczawskich oraz Bardzkich. Można je napotkać między innymi w Gozdnie, Jerzmanowicach, Różanej, Sędziszowej, Świerzawie (Góry Kaczawskie), a także w Wojciechowicach i Żdanowie w Górach Bardzkich. Okazy znajdujące się w swoich skałach macierzystych znane są zarówno z Gór Bardzkich (Żdanów-Łupianka), jak i Kaczawskich (okolice Rzeszówka i Różanej). Więcej informacji o tych wystąpieniach znajduje się poniżej.

  • Różana koło Świerzawy i Złotoryi – odsłonięcie w skarpie na zachód od starego toru kolejowego na wysokości pierwszych zabudowań na południowym skraju miejscowości; lidyty w ławicach znacznej miąższości, a przecinające je żyłki kwarcu są bardzo wyraźne,
  • Sędziszowa koło Świerzawy – lidyty znajdują się w dwóch starych wyrobiskach: pierwsze z nich zlokalizowane jest 750 m na wschód od zabudowań, a drugie – 500 m na wschód od góry Wielisławki; okazy są podobne do lidytów z Różanej,
  • Gozdno koło Świerzawy i Złotoryi – stare wyrobisko po prawej stronie drogi ze Świerzawy do Wilkowa, 300 m przed pierwszymi zabudowaniami Gozdna,
  • Świerzawa – odsłonięcie w skarpie po południowo-wschodniej stronie zabudowań Lisin, 500 metrów na północ od dawnej stacji kolejowej Świerzawa,
  • Jerzmanice-Zdrój koło Złotoryi – lidyty w nieczynnym wyrobisku na północny-zachód od miejscowości, 500 metrów na północ od drogi Złotoryja-Lwówek Śląski,
  • Tarczyn koło Wlenia – 300 metrów na zachód od miejscowości, po obu stronach drogi do Wlenia znajdowane były bloki lidytu,
  • Żdanów koło Srebrnej Góry (Góry Bardzkie) – odsłonięcie po lewej stronie drogi ze Żdanowa do Wilczy, 150 metrów od pierwszych zabudowań miejscowości, w blokach na zboczu wzniesienia, powyżej skarpy,
  • Góra Łupianka koło Srebrnej Góry (Góry Bardzkie) – lidyty w niewielkim odsłonięciu 2,5 kilometra na południowy-wschód od zabudowań miejscowości Wilcza.

Złoża wtórne lidytów

Oprócz lidytów znajdujących się w skałach macierzystych powszechnie spotykane są także otoczaki tej skały. Lidyty – jako skała krzemionkowa – są bardzo odporne i zachowują się w osadach rzecznych nawet wtedy, gdy większość skał ich otaczających ulegnie całkowitemu zniszczeniu. Takie nagromadzenia wyerodowanych i przetransportowanych, najczęściej przez wodę, fragmentów lidytów nazywamy złożami wtórnymi.

Na Dolnym Śląsku otoczaki (kuliste i owalne, naturalnie obtoczone okazy) lidytów można znaleźć w wielu żwirowniach. Ich udział może dochodzić do kilkunastu procent ogółu otoczaków. Najwięcej okazów pojawia się oczywiście w osadach rzek płynących przez obszary pierwotnego występowania lidytów. Jednym z takich stanowisk jest żwirownia w Kopaczu, dwa kilometry na południe od Złotoryi, 200 metrów od drogi do Legnicy, nieopodal toru kolejowego przecinającego tę drogę.