Zostań głazem narzutowym! – gra planszowa

O czym jest ta gra?

W ciągu ostatniego miliona lat na teren Polski co najmniej kilka razy wkroczył lądolód. Wielka lodowa czasza o grubości kilkuset metrów rozlewała się z Gór Skandynawskich aż po środkową Europę, niosąc ze sobą piasek, żwir, a nawet – ogromne głazy i fragmenty podłoża wielkości kilku boisk piłkarskich.

Duże kawałki skał (o średnicy co najmniej pół metra), przetransportowane przez lądolód, nazywamy głazami narzutowymi, narzutniakami lub eratykami. Historię tych pamiątek epoki zlodowaceń, rozsianych po całej Polsce, poznajemy dzięki grze.

Historia głazów

Dzieje większości głazów narzutowych rozpoczęły się półtora miliarda lat temu w wielkich komorach magmowych, znajdujących się kilka kilometrów pod powierzchnią Ziemi, pod wysokimi górami na ogromnym kontynencie nazywanym przez geologów Kolumbią (inaczej Nuną). W skład tego lądu wchodziła również Skandynawia i północno-wschodnia część obecnej Polski.

Nie wszystkie głazy powstały w wyniku krystalizacji stopu skalnego w podziemnym zbiorniku magmy. Początek niektórych miał związek z działalnością wulkanów znajdujących się ponad komorami magmowymi, albo z niszczeniem gór i wulkanów oraz rozkruszaniem budujących je skał na drobny piasek.

Na czym polega gra?

Gracz poznaje najwcześniejsze dzieje skał skandynawskich, które dzisiaj można oglądać w głazach narzutowych. Następnie przenosi się o miliony lat, do czasów zlodowaceń, rozpoczynając wędrówkę w lodowej czaszy. To okazja to zapoznania się z procesami niszczenia (erozji) i odkładania osadów (depozycji), które zachodzą w wyniku działania lądolodu. Niektóre z nich prowadzą do nieodwracalnego zniszczenia skały – wówczas gracz musi powrócić na start i ponownie rozpocząć całą wędrówkę.

Przed zabawą warto przeczytać instrukcję. Znajduje się w niej krótki opis procesów związanych z powstawaniem skał oraz działaniem lądolodu, ułatwiający zrozumienie wydarzeń zachodzących na planszy.

Pobierz grę

Pliki do samodzielnego wydrukowania dostępne są w dwóch formatach: A3 (ze spadami) oraz A4 (do złożenia z części).

Format A4

Podstawy merytoryczne gry

Głazy narzutowe tworzyły się jako skały magmowe głębinowe, na głębokościach co najmniej kilku kilometrów, z wolno stygnącego gorącego stopu skalnego (magmy), a także jako skały magmowe wulkaniczne, gdy stop ten znalazł się w pobliżu powierzchni Ziemi, stając się lawą.

Mijały miliony lat. Niektóre ze skał zostały trafiły na głębokości kilkunastu lub kilkudziesięciu kilometrów, ulegając przemianom pod wpływem wysokich temperatur i/lub ciśnienia i stając się skałami przeobrażonymi. Inne zostały przetopione, a z powstałego w ten sposób stopu skalnego tworzyły się nowe skały magmowe. Jeszcze inne skały trafiły na powierzchnię, gdzie uległy procesom wietrzenia oraz erozji, prowadzącym do ich rozkruszenia na malutkie ziarenka. W ten sposób powstały skały osadowe okruchowe – piaski i żwiry, które po milionach lat zostały zlityfikowane, stając się twardymi piaskowcami i zlepieńcami.

Zachodzące nieustannie procesy powstawania i przemiany skał tworzą razem tak zwany cykl skalny. Jego schemat możemy obejrzeć na załączonym rysunku.

Dopiero niedawno – licząc w skali dziejów Ziemi – rozpoczęła się epoka plejstoceńska, podczas której miały miejsce zlodowacenia. Stare skały skandynawskie zostały porwane przez masy lodu i przyniesione do Polski.

Podczas zlodowaceń na głazy czyhały liczne niebezpieczeństwa. Skały mogły zostać wyorane i roztarte przez przesuwające się masy lodu – proces ten nosi nazwę detrakcji. Niektóre głazy zostały pogrzebane w liczących nawet sto metrów warstwach glin lodowcowych; człowiek nigdy nie dowie się o ich istnieniu. Inne z kolei rozpadły się na kawałki w wyniku procesów wietrzenia mrozowego (czyli zamrozu), powodującego niszczenie skał w surowym klimacie peryglacjalnym panującym na przedpolu lądolodu.

I wreszcie, zdecydowana większość głazów znajdujących się na powierzchni została zniszczona przez człowieka – rozkruszona, użyta w celach budowlanych, wyrzucona z pól uprawnych. Tylko nieliczne bloki skalne pozostały do dzisiaj i zostały objęte ochroną. Jak trudno stać się znanym i cenionym głazem narzutowym dowiemy się dzięki tej grze.

Autorzy gry: Paweł Wolniewicz (Żywa Planeta), Alicja Szarzyńska (WMODN)

Inspirację na tego projektu stanowiła gra Zostań skamieniałością, również dostępna na Żywej Planecie, przetłumaczona z języka angielskiego (oryginalnie dostępna w ramach projektu Earth Learning Idea).