Perm

Okres geochronologiczny, czyli jedna z jednostek geologicznych dziejów Ziemi (zobacz Tabela stratygraficzna), wydzielonych przez geologów. Wchodzi w skład ery paleozoicznej.

Początek permu został wydatowany na około 300 mln lat temu. Perm następuje po karbonie i jest ostatnim (najmłodszym) okresem wchodzącym w skład paleozoiku. Granicę pomiędzy tym okresem a późniejszym triasem wydatowano na około 251 mln lat.

Najważniejsze informacje

Życie

• w permie doszło do co najmniej dwóch dużych kryzysów życia, z których bardziej znane jest to z pogranicza permu i triasu; wielkie wymieranie permskie doprowadziło do zagłady ponad 90 procent gatunków morskich zwierząt i było najpoważniejszym zdarzeniem tego typu w całej historii życia na Ziemi
• z końcem permu wymarły grupy zwierząt charakterystyczne dla paleozoiku, przede wszystkim:
  • trylobity – traciły one na znaczeniu już od końca ordowiku, a w karbonie i permie żyły tylko pojedyncze rodzaje; ostateczne wyginięcie nastąpiło jednak wraz ze schyłkiem permu,
  • koralowce paleozoiczne, należące do grup Rugosa oraz Tabulata; począwszy od triasu zostały one zastąpione przez koralowce należące do istniejącej do dzisiaj grupy Scleractinia,
  • goniatyty; była to powszechna w karbonie i permie grupa amonitowatych – przodków mezozoicznych amonitów,
  • zniknęły eurypteridy – charakterystyczne stawonogi paleozoiczne,
  • wyginęły też niektóre grupy mszywiołów, powszechnych w paleozoiku
• w permskich morzach powszechnie występowały amonitowate, należące do goniatytów oraz ceratytów; charakterystyczne były także duże otwornice, zaliczane do grupy fuzulinidów
• perm to nie tylko wymierania; na lądach pojawiły się nowe grupy roślin, w tym także istniejące do dziś miłorzębowate i sagowce
• w ciepłych wodach stref tropikalnej oraz zwrotnikowej powstawały budowle rafopodobne, tworzone głównie przez gąbki, mszywioły oraz glony
• szybko ewoluowały nagonasienne drobnolistne, do których należą dzisiejsze rośliny iglaste; przypuszczalnie wyodrębniły się one z powszechnych w karbonie kordaitów; w późnym permie rośliny nagonasienne zaczęły dominować na lądach; zastąpiły one charakterystyczne dla karbonu zespoły roślinne złożone z widłakowatych, skrzypowych oraz paproci
• we wczesnym permie pojawiły się także ważki właściwe (rząd Odonata) oraz chrząszcze (Coleoptera)
• we wczesnym permie na lądach królowały płazy; pojawiły się także wówczas terapsydy, czyli gady ssakokształtne; stały się one popularne w środkowym permie
• w późnym permie na lądach pojawiły się bardziej zaawansowane ewolucyjnie terapsydy, należące do grupy dicynodontów; dominowały one na lądach aż do pojawienia się dinozaurów

Geografia

• ostatnie etapy tworzenia się superkontynentu Pangea; po orogenezie waryscyjskiej, która osiągnęła swoje apogeum w karbonie (połączenie Laurusji z Armoryką i znajdującą się dalej na południe Gondwaną), w permie do wschodnich krańców dzisiejszej Europy dołączył kontynent Syberia, połączony z Kazachstanią; ruchy górotwórcze objęły wówczas rejon Uralu
• kolizja Syberii z Laurusją oraz podgrzanie skorupy kontynentalnej przez pióropusz płaszcza doprowadziły do powstania ogromnych pokryw wulkanicznych (suberyjskie trapy bazaltowe); ta intensywna działalność wulkaniczna była przypuszczalnie jedną z przyczyn wielkiego wymierania permsko-triasowego
• na terenach, które w karbonie objęte były orogenezą waryscyjską, powszechnie występowały zjawiska wulkaniczne; ślady tego postorogenicznego, ekstensyjnego wulkanizmu można znaleźć między innymi w Polsce, na terenie Sudetów i w okolicach Krakowa
• rejon dzisiejszej Europy znajdował się w permie w pobliżu równika, wędrując w kierunku zwrotnikowych szerokości geograficznych półkuli północnej; na obszarze tym panował suchy, zwrotnikowy klimat, w którym powstawały bogate złoża ewaporatów (skał osadowych pochodzenia chemicznego, wytrącających się z wody morskiej podczas parowania)
• na obszarze dzisiejszej Europy Środkowej we wczesnym permie panowały (tak jak w późnym karbonie) warunki lądowe; w późnym permie (tradycyjnie stosowana nazwa to cechsztyn) na tereny te wkroczyło morze; ciągłemu zrównywaniu (denudacji) ulegały obszary górskie, wypiętrzone w trakcie orogenezy waryscyjskiej; pierwsze skały osadowe odłożone po orogenezie waryscyjskiej stanowiły zarazem pierwsze osady pokrywy platformowej świeżo skonsolidowanej platformy zachodnioeuropejskiej
• tworzyły się złoża ewaporatów; powszechne między innymi na terenie Polski; w osadach tak zwanych cechsztyńskich cyklotemów solnychznajdują się następujące złoża:
  • rud miedzi oraz srebra; są one zlokalizowane w łupku miedzionośnym pierwszego (najstarszego) cyklotemu cechsztyńskiego,
  • skał węglanowych – dolomitów oraz wapieni,
  • anhydrytu oraz gipsu (siarczany wapnia),
  • soli kamiennej (minerał halit) oraz soli potasowo-magnezowych

Klimat

• lądy położone w pobliżu południowego bieguna (rejon dzisiejszej Afryki Południowej) pokryte były lądolodem; późnopaleozoiczny megaglacjał spowodował obniżenie się wód oceanów do poziomu zbliżonego do współczesnego; jednocześnie występujące naprzemiennie okresy powiększania się i zmniejszania pokrywy lodowej były jedną z przyczyn powstawania charakterystycznych, cyklicznych osadów (na terenie dzisiejszej Polski są to cechsztyńskie cyklotemy solne)
• nowa konfiguracja lądów związana z powstaniem superkontynentu Pangea była jedną z przyczyn zmian klimatycznych; z końcem karbonu i w permie klimat wyraźnie się osuszył; zaniknęły wilgotne lasy strefy równikowej, w zamian pojawiły się szybko parujące laguny, w których powstawały złoża soli kamiennej, a także okresowe jeziora (tak zwane zbiorniki typu playa)