Pasma górskie, które powstały w efekcie kolizji trzech płyt kontynentalnych: Baltiki, Laurencji i Awalonii. Dla orientacji zaznaczono zarysy współczesnej linii brzegowej. Wszystkie trzy kontynenty weszły w skład jednego: Laurusji, który powstał na wskutek orogenezy kaledońskiej. Na południe od Laurusji znajdował się Ocean Reicki, oddzielający ją od Armoryki oraz Gondwany. Źródło: Wikimedia Commons.
Ruchy górotwórcze w paleozoiku, od ordowiku do wczesnego dewonu. Były one efektem kolizji trzech kier kontynentalnych:
- Baltiki – kontynentu stanowiącego w przybliżeniu odpowiednik dzisiejszej platformy wschodnioeuropejskiej, czyli północno-wschodniej Europy (Skandynawia, Karelia, półwysep Kola, kraje nadbałtyckie), wschodniej Europy (Białoruś, Rosja do Uralu) oraz południowo-wschodniej Europy (Ukraina bez części karpackiej); w skład Baltiki wschodziła też dzisiejsza północno-wschodnia Polska, na północny wschód od strefy Teisseyre’a-Tornquista (z niewielkimi fragmentami skorupy kontynentalnej znajdującej się na południowy zachód od tej strefy),
- Laurencji – kontynentu będącego odpowiednikiem dzisiejszej Ameryki Północnej, bez pasm fałdowych znajdujących się na jej wschodnich i zachodnich krańcach,
- Awalonii – niewielkiego kontynentu (mikrokontynentu), który stanowi dzisiaj podłoże Anglii, Walii, krajów Beneluksu, północnych Niemiec i (częściowo) północnej Francji, a być może także północno-zachodniej Polski i fragmentów Rumunii oraz Bułgarii.
Te trzy kontynentalne kry litosfery uległy połączeniu podczas kilku osobnych zdarzeń geotektonicznych (faz orogenezy kaledońskiej). Kolizje pomiędzy poszczególnymi kontynentami miały miejsce w:
- najwcześniej, bo w najpóźniejszym ordowiku, doszło do przyłączenia Awalonii do Baltiki; zdarzenie to nie wiązało się z silnymi ruchami górotwórczymi,
- w schyłku syluru miała miejsce kolizja Baltiki oraz Laurencji; było to główne zdarzenie orogenezy kaledońskiej, które doprowadziło do wypiętrzenia rozległych obszarów stanowiących współcześnie część Appalachów w Ameryce Północnej oraz Gór Skandynawskich w Europie,
- we wczesnym dewonie ukończony został proces łączenia Baltiki i Laurencji, a także doszło do przyłączenia zachodniej części Awalonii do Laurencji; w Ameryce Północnej było to silne zdarzenie górotwórcze, które bywa podnoszone przez naukowców amerykańskich do rangi osobnej orogenezy akadyjskiej.
Dwa ostatnie zdarzenia doprowadziły do utworzenia wielkich niezgodności stratygraficznych, powierzchni erozyjnych oraz struktur fałdowych określanych niekiedy wspólnym mianem niezgodności skandyjsko-akadyjskiej.
Skutki orogenezy kaledońskiej
W efekcie orogenezy kaledońskiej powstał duży kontynent składający się z trzech samodzielnych wcześniej kier (płyt) kontynentalnych. Ten nowy, duży ląd nosi nazwę Laurusji.
Ziemia w środkowym dewonie, tuż po zakończeniu ruchów górotwórczych orogenezy kaledońskiej. Baltika, Laurencja i Awalonia były już połączone w jeden kontynent: Laurusję. Rekonstrukcja przygotowana z użyciem programu GMAP.
Ruchy górotwórcze związane z kolizją Baltiki i Laurencji spowodowały wypiętrzenie rozległych obszarów nowego kontynentu. Krótko po tym zdarzeniu powstały charakterystyczne, czerwone osady klastyczne (głównie piaskowce), nazywane oldredem. Skały te tworzyły się w środowisku lądowym, przede wszystkim we wczesnym dewonie, a w centralnej części Laurusji przez niemal cały dewon. Najbardziej typowe odsłonięcia czerwonych piaskowców znajdują się w Wielkiej Brytanii. Nazwa oldred bywa niekiedy przenoszona na cały ląd, który określany jest w takim wypadku mianem kontynentu oldredowego.
Nowy kontynent przecięty był wysokimi pasmami górskimi powstałymi w efekcie kolizji kontynentalnych. Choć przebieg tych pasm pokrywa się ze współczesnymi Appalachami, Górami Skandynawskimi, a także pasmami górskimi Wielkiej Brytanii, to jednak należy pamiętać, że po właściwych górach utworzonych w efekcie orogenezy kaledońskiej (tak zwanych kaledonidach) już dawno nie pozostał żaden ślad. Jedynym niemym świadkiem pozwalającym geologom na rekonstruowanie kaledonidów są osady syluru oraz dewonu dokumentujące ówczesne ruchy górotwórcze.
Na skutek przyłączenia Awalonii do Baltiki terytorium dzisiejszej Europy powiększyło się o fragmenty stanowiące podłoże współczesnej Anglii i Walii, krajów Beneluksu oraz północnej Francji i północnych Niemiec. Według niektórych badaczy do Awalonii należała także spora część północno-zachodniej Polski, z Pomorzem Zachodnim i północną Wielkopolską, aż po linię wytyczoną przez miasta Wolsztyn, Leszno i Jarocin. W tym ujęciu tereny te zostałyby przyłączone do Baltiki dopiero w trakcie orogenezy kaledońskiej. Według innych geologów rejon północno-zachodniej Polski stanowił już wcześniej peryferyjną część kontynentu Baltika.
