Ordowik

Okres geochronologiczny, czyli jedna z jednostek geologicznych dziejów Ziemi (zobacz Tabela stratygraficzna), wydzielonych przez geologów. Wchodzi w skład ery paleozoicznej i następuje po kambrze.

Początek ordowiku został wydatowany na około 490 mln lat temu. Granicę pomiędzy ordowikiem a późniejszym sylurem wydatowano z kolei na około 445 mln lat.

Najważniejsze informacje

Życie

• bioróżnorodność w oceanach wzrastała gwałtownie; podczas tak zwanej wielkiej radiacji ordowickiej pojawiło się wiele nowych grup oraz gatunków zwierząt morskich
• szybko rozwijające się grupy zwierząt to między innymi trylobity, koralowce (które pojawiły się po raz pierwszy w ordowiku), a także głowonogi
• w morzach grasowały niebezpieczne drapieżniki – zwłaszcza wielkie łodzikowate, stanowiące prymitywną grupę głowonogów; znajdowane dzisiaj muszle rodzajów Ortoceras i Endoceras sięgają kilku metrów długości;do grupy łodzikowatych należy żyjący współcześnie łodzik (Nautilus); w trakcie dalszej radiacji łodzikowate dały początek innym grupom głowonogów, między innymi amonitom
• istnienie co najmniej kilku oddzielonych od siebie szerokimi morzami i oceanami lądów powodowało, że niektóre grupy organizmów morskich wykazywały silny prowincjonalizm; dobry przykład stanowią trylobity oraz ramienionogi zawiasowe
• na lądach przypuszczalnie pojawiły się pierwsze rośliny; najprawdopodobniej były to mchy oraz wątrobowce; kompletne szczątki tych najstarszych roślin naczyniowych nie zostały do tej pory znalezione
• z końcem ordowiku (wiek hirnant) doszło do wielkiego wymierania, które boleśnie dotknęło wiele grup morskich zwierząt, na czele z trylobitami; wielkie wymieranie ordowickie miało wiele przyczyn, spośród których najistotniejsze to:
  • zmiany klimatyczne; schyłek ordowiku to globalne ochłodzenie oraz pojawienie się zlodowaceń na leżącym w pobliżu bieguna południowego kontynencie Gondwana,
  • zmiana położenia kontynentów; zbliżanie się ich do siebie doprowadziło do inwazji gatunków kosmopolitycznych, wyparcia wielu taksonów endemicznych i – w konsekwencji – do szybkiego spadku bioróżnorodności.
  

  Tak wyglądał świat w środkowym ordowiku, czyli około 465 milionów lat temu. Część Polski leżała na kontynencie Bałtyka (dzisiejsza Europa północno-wschodnia), znajdującym się na południowej półkuli! Dolny Śląsk znajdował się natomiast w rejonie kontynentu Gondwana, niedaleko Afryki, blisko bieguna południowego.

  

  Układ kontynentów w późnym ordowiku. Rekonstrukcja przygotowana z użyciem programu GMAP.

  Geografia

  • skomplikowany układ lądów; dzisiejsza Europa podzielona była pomiędzy kilka osobnych kontynentów i mikrokontynentów. Platforma wschodnieuropejska stanowiła samodzielny kontynent określany mianem Baltiki; w kierunku tego lądu zmierzały mikrokontynenty oderwane od Gondwany (z rejonu dzisiejszego obrzeżenia Ameryki Południowej i Afryki); mikrokontynenty te (przede wszystkim Awalonia oraz Armoryka) budują dziś podłoże centralnej Europy, od Wielkiej Brytanii i Francji aż po południową Polskę, Rumunię oraz Bułgarię
  • główne lądy w ordowiku to (począwszy od największych): Gondwana, Laurencja, Baltika oraz Syberia
  • fragmenty skorupy kontynentalnej tworzące dziś Europę Centralną i Zachodnią były w ordowiku mikrokontynentami, które przemierzały ocean zbliżając się do Baltiki (kontynentu który obejmował obszar dzisiejszej platformy wschodnioeuropejskiej)
  • powstanie wielu małych mikrokontynentów doprowadziło do pojawienia się nowych prowincji faunistycznych i wzrostu bioróżnorodności; proces ten zakończył się jednak w późnym ordowiku
  • pomiędzy Laurencją (dzisiejszą Ameryką Północną) a Baltiką (platforma wschodnioeuropejska) znajdował się ocean Iapetus, a pomiędzy Baltiką i Awalonią – Morze Tornquista
  • ważne wydarzenia tektoniczne:
    • we wczesnym i środkowym ordowiku odłączenie się od Gondwany mikrokontynentu Awalonia oraz niektórych mikrokontynentów tworzących Armorykę; te fragmenty skorupy kontynentalnej stanowią dzisiaj część Europy
    • we wczesnym ordowiku ruchy górotwórcze na obszarze dzisiejszych Gór Świętokrzyskich (faza sandomierska); być może efekt przyłączenia do Baltiki mikrokontynentów budujących dzisiaj podłoże Małopolski
    • w późnym ordowiku przyłączenie mikrokontynentu Awalonia do Baltiki (dzisiejszej platformy wschodnioeuropejskiej) – początek orogenezy kaledońskiej
    • w rejonie dzisiejszej wschodniej krawędzi Ameryki Północnej ruchy górotwórcze orogenezy takońskiej, związanej z dobudowaniem do kontynentu Laurencja łuku wysp
  • wysoki poziom wód światowego oceanu doprowadził do zalania dużych powierzchni kontynentów morzami szelfowymi

  Klimat

  • ciepło, jednak w końcu ordowiku gwałtowne i krótkie ochłodzenie, które doprowadziło do powstania lądolodów; ślady zlodowaceń znaleziono między innymi w rejonie dzisiejszej Sahary, która znajdowała się w ordowiku w rejonie południowego bieguna geograficznego
  • we wczesnym ordowiku wysoka zawartość dwutlenku węgla w atmosferze i silny efekt cieplarniany
  • w wodach ciepłych mórz rozwój pierwszych raf