Zaznacz stronę
Rubin.

Oszlifowany rubin – różowa bądź czerwona odmiana korundu, kamień szlachetny, a zarazem narzędzie pozwalające na odtwarzanie dawnej tektoniki.

Kamienie szlachetne wykorzystywane są głównie w jubilerstwie, ale interesują się nimi także badacze wnętrza i historii Ziemi. Z zupełnie innych powodów.

Niektóre kamienie szlachetne mówią bowiem wiele o historii dryfu kontynentów. Ich pojawienie się jest związane z konkretnymi procesami geologicznymi, które miały miejsce w przeszłości. Z tego powodu kamienie te zostały nawet określone przez naukowców mianem “pereł tektoniki” (Stern et al., 2013).

Rubin.

Rubin z Myanmaru (Birmy). For. Rob Lavinsky / iRocks.com.

Szczególnie interesujące z punktu widzenia dawnych procesów geologicznych są rubiny i jadeity. Z dwóch różnych przyczyn:

  • Rubin wskazuje na dawne kolizje kontynentów. Duże złoża rubinów powstały między innymi 550 mln lat temu, w trakcie kolizji kontynentalnych prowadzących do powstania Gondwany. Był to duży kontynent łączący w sobie dzisiejszą Amerykę Południową, Afrykę, Indie, Australię oraz Antarktydę. Z geochemicznego punktu widzenia rubiny (odmiana korundu) powstają w efekcie przeobrażenia bądź przetopienia skał bogatych w glin oraz ubogich w krzemionkę – na przykład skał węglanowych oraz łupków powstających na szelfach kontynentalnych. Gdy dojdzie do kolizji kontynentów, a skały te zostaną przetopione na głębokościach rzędu 10-40 km, to powstanie rubinów jest realne.
  • Skały zawierające jadeit wskazują natomiast na istnienie w danym miejscu w przeszłości geologicznej strefy subdukcji. Tworzą się one w wyniku nagromadzenia fluidów wydzielonych z subdukowanego płata litosfery w znajdującym się powyżej fragmencie płaszcza ziemskiego, na głębokości od 20 do 120 km. Po milionach lat taka strefa subdukcji zatraca swą aktywność (na przykład w efekcie całkowitego zlikwidowania zbiornika morskiego i kolizji kontynentów), a niekiedy zostaje ekshumowana (wyniesiona na powierzchnię). W takiej sytuacji może dojść do powstania złoża jadeitu.
Jadeit.

Chińskie guziki jadeitowe. Źródło: Wikimedia Commons.

Kamienie szlachetne określone mianem pereł tektoniki kier są dla geologów cenne nie tylko ze względu na ich obiektywną, mierzoną w twardej walucie wartość, ale także z powodu ich skuteczności w określaniu historii Ziemi. Powstają one na dużych głębokościach, a zatem trudno spodziewać się, by zawierające je skały zostały całkowicie zniszczone w wyniku wietrzenia i erozji. Co więcej, ze względu na dużą wartość rubinu i jadeitu złoża tych minerałów zostały dobrze rozpoznane – a dzięki temu uzyskane zostały automatycznie dane dotyczące historii miejsc obfitujących w te kamienie szlachetne.

Zasada ta może też działać w przeciwną stronę: dzięki lepszemu poznaniu warunków, w których powstają kamienie szlachetne zwiększa się szansa na odkrycie w przyszłości ich kolejnych złóż. I na pozyskanie nowego surowca na potrzeby jubilerskie.

Cytowany artykuł:

Robert J. Stern et al., 2013. Plate tectonic gemstones. Geology. DOI: 10.1130/G34204.1