Kolejne, często nieoczekiwane erupcje dobitnie pokazują, jak duże niebezpieczeństwo stanowią wulkany. W dodatku niemal wszystkie katastrofy opisywane w mediach to erupcje na znikomą skalę – w porównaniu do tych które zdarzały się w niedalekiej przeszłości.
Poniżej znajduje się lista kilku największych erupcji, które miały miejsce w:
- XX wieku,
- czasach historycznych, a więc podczas ostatnich kilku tysięcy lat.
Największe erupcje wulkanów: infografika
W jaki sposób oceniamy siłę erupcji wulkanicznej?
Służy do tego indeks eksplozywności wulkanicznej, oznaczany jako VEI (od ang. Volcanic Explosivity Index). Jest on oparty na objętościach magmy wyrzucanej z wulkanu w postaci pyłów wulkanicznych, bomb, a także gazów.
Każdy kolejny stopień VEI oznacza dziesięciokrotnie silniejszą erupcję. Najwyższa stosowana wartość VEI to osiem.
Aktualnie działalność większości wulkanów monitorowana jest na bieżąco. W jaki sposób określić jednak siłę erupcji sprzed setek lub tysięcy lat? Jest to możliwe, choć oczywiście w przybliżeniu. Konieczne jest znalezienie w osadzie warstw pochodzenia wulkanicznego, które po wydatowaniu daje się powiązać z konkretną erupcją. Znając miąższość (czyli grubość) i rozległość tych pokładów dawnego pyłu wulkanicznego można obliczyć objętość wyrzuconej lawy i materiałów piroklastycznych.
Skala VEI nie określa skutków erupcji dla człowieka i biosfery w ogólności. W ostatnim stuleciu najtragiczniejszymi erupcjami były te, które miały miejsce w bezpośrednim sąsiedztwie siedzib ludzkich i były niespodziewane. Gigantyczny wybuch wulkanu Novarupta nie spowodował katastrofalnych strat, gdyż wulkan ten położony jest na Alasce.
Trzy największe erupcje XX wieku
3. Santa María (Gwatemala), 1902 rok: VEI=6, erupcja zaskoczyła wielu mieszkańców, gdyż wulkan pozostawał przez dłuższy czas uśpiony; zginęło co najmniej 5 tysięcy ludzi, o wielu więcej zabiła epidemia malarii, która wybuchła niedługo później; chmura pyłów i gazu sięgnęła wysokości ponad dwóch kilometrów; pył opadł nawet w odległości kilku tysięcy kilometrów od wulkanu
2. Pinatubo (Filipiny), 1991 rok: VEI=6, pył wulkaniczny został wyrzucony na wysokość 34 kilometrów i opadł nawet na kontynencie azjatyckim, w Wietnamie; pył unosił się też w atmosferze, zmniejszając dostęp promieniowania słonecznego i powodując w ciągu kolejnych dwóch lat obniżenie globalnych temperatur o 0,5 stopnia C; ta gigantyczna erupcja była jedną z mniejszych (!) w geologicznej historii wulkanu Pinatubo, liczącej około miliona lat.
1. Novarupta (Alaska, USA), 1912 rok: VEI=6, trudno to sobie wyobrazić, ale podczas tej erupcji do atmosfery trafiło trzy razy więcej popiołów wulkanicznych niż podczas drugiej na liście, ogromnej erupcji wulkanu Pinatubo; odgłos wybuchu słyszano w odległości tysiąca kilometrów; miejscowość Kodiak, leżąca ponad 100 km od wulkanu, została przykryta warstwą kilkudziesięciu centymetrów pyłu; w rejonie erupcji pył zalegający tuż pod powierzchnią był gorący jeszcze cztery lata po erupcji!
Największe erupcje w czasach historycznych
Nie potrafimy jednoznacznie ustalić, które z erupcji w ciągu ostatnich kilku tysięcy lat były najsilniejsze. Wiemy jednak, że w tym czasie miało miejsce sześć erupcji o indeksie VEI równym 7.
Oto trzy spośród tych eksplozji, mające największe znaczenie dla człowieka:
Tambora (Indonezja), 1815 rok: VEI=7, w powietrze wyrzucone zostało 140 mld ton pyłów i skał, pozostawiając zagłębienie (kalderę) o średnicy kilku kilometrów i głębokości 600 metrów; wierzchołek wulkanu obniżył o 1,5 tys. metrów; skutki tej erupcji były odczuwalne na całym globie; rok 1816 był „rokiem bez lata”: mrozy odnotowano wówczas w Stanach Zjednoczonych nawet w czerwcu; chłody spowodowały katastrofę również w Europie, prowadząc do największego głodu na tym kontynencie w XIX wieku, a być może także do epidemii
Rinjani (Indonezja), 1257 rok: VEI=7, erupcja ta rozerwała stożek wulkanu i uformowała tak zwaną kalderę, istniejącą do dziś; ochłodzenie związane z katastrofalną erupcją zostały odnotowane w kronikach w roku 1258; przypuszczano również, że erupcja mogła być jedną z wielu przyczyn Małej Epoki Lodowej, która zapanowała w późnym średniowieczu w Europie, także na terenie Polski – jednak ochłodzenie to było wydarzeniem na dużo większą skalę, niezwiązanym bezpośrednio z erupcjami wulkanicznymi
Santoryn (w starożytności Thira, Grecja), 1600 BC: VEI=6 lub 7, erupcja mniejsza od dwóch poprzednich, ale równie tragiczna w skutkach; razem z poprzedzającymi ją trzęsieniami ziemi położyła kres cywilizacji minojskiej na wyspie Santoryn; według niektórych badaczy echa tej katastrofy znajdujemy w legendzie o Atlantydzie oraz w mitologii greckiej.
Wszystkie wymienione erupcje nie mogą się oczywiście równać z wybuchem superwulkanu, którego siła wynosi VEI=8. Ostatnim takim wydarzeniem była erupcja wulkanu Taupo (Nowa Zelandia), która miała miejsce jeszcze w plejstocenie, około 26 tys. lat temu.
Każdy z wymienionych wulkanów znajduje się w rejonie stref subdukcji, czyli miejsc, gdzie kontaktują się ze sobą dwie płyty litosfery, a jedna z nich zanurza się pod drugą (zazwyczaj oceaniczna pod kontynentalną lub inną oceaniczną).
Polska leży z dala od stref subdukcji. Dlatego też ostatnie duże erupcje wulkaniczne miały miejsce na terenie naszego kraju przed milionami lat – w miocenie (ślady tych wulkanów można do dziś oglądać w krajobrazie Dolnego Śląska) oraz w permie. Permski wulkanizm, datowany na ponad 250 mln lat, był szczególnie intensywny, a jego ślady znajdowane są na Dolnym Śląsku i w rejonie Krakowa. Przegląd największych erupcji daje nam przedsmak tego, jak wyglądało wówczas, przed 250 mln lat, terytorium dzisiejszej Polski.
Obejrzyj aktualny stan wulkanów na całym świecie
Ikonę wulkanu widoczną na infografice zaprojektował Joris Hoogendoorn z Noun Project.
