Pierwszy ptak czy dinozaur? Naukowcy wciąż nie ustalili pozycji taksonomicznej archeopteryksa. Na zdjęciu model z oksfordzkiego Muzeum Historii Naturalnej (fot. Michael Reeve).
Pierwsze ptaki pojawiły się w późnej jurze i należały do rodzaju Archaeopteryx – to potoczne stwierdzenie utrwala się w społecznej świadomości od 150 lat. W rzeczywistości sytuacja jest o wiele bardziej skomplikowana. Naukowcy wciąż nie ustalili stopnia pokrewieństwa łączącego archeopteryksa z dzisiejszymi ptakami. Bardzo prawdopodobne, że zwierzę to miało o wiele więcej wspólnego ze swoimi przodkami – dinozaurami.
Wskazuje na to także najnowsze znalezisko pochodzące z chińskiej prowincji Liaoning. Datowana także na jurę skamieniałość zaliczona do nowego rodzaju Xiaotingia wykazuje sporo podobieństw do archeopteryksa, w tym między innymi:
- upierzenie,
- charakterystyczny pazur na drugim palcu,
- masywne, rozłożyste ramiona.
Problem w tym, że odkryta skamieniałość należy do dinozaurów, a konkretnie do grupy teropodów i jest przypuszczalnie spokrewniona z deinonychem – drapieżnikiem z wczesnej kredy. Skoro tak, to i podobny do niej archeopteryks być może jest tylko jednym z dinozaurów, a nie ogniwem pośrednim pomiędzy dinozaurami oraz ptakami.
Do takiego wniosku doszli też odkrywcy dinozaura Xiaotingia. Archeopteryks nie powinien być dłużej uznawany za ptaka – twierdzi Xing Xu z Instytutu Paleontologii Kręgowców w Pekinie.
Takie stwierdzenie może wydawać się rewolucyjne. Tak jednak wcale nie jest. Naukowcy wciąż nie są pewni, gdzie konkretnie na filogenetycznym drzewie należy umieścić archeopteryksa. Niemal pewne jest, że ptasiopodobne, upierzone teropody mogły pojawić się w toku ewolucji wiele razy. Niewykluczone, że podobne znaleziska zobaczymy jeszcze w przyszłości. Jedno wydaje się pewne – pozycja archeopteryksa nie będzie już tak wyjątkowa, jak dotychczas.
Skamieniałości zaliczone do rodzaju Archaeopteryx zostały po raz pierwszy odkryte półtora wieku temu. Pochodzą one z Bawarii, wydatowano je na późną jurę (około 150 milionów lat temu). Początkowo archeopteryks wydawał się idealnym kandydatem na pierwszego ptaka. Świadczyły o tym cechy anatomiczne upodabniające go do ptaków, a także prawdopodobnie bardzo dobrze rozwinięty zmysł wzroku. Wraz z upływem czasu okazało się jednak, że część cech uznawanych za typowo ptasie pojawiło się w wielu grupach dinozaurów, a młode osobniki archeopteryksa rozwijały się podobnie, jak typowe gady.
Źródło: New Scientist
